EMBRION LUDZKI - OSOBA CZY RZECZ?

Po tym pierwszym okresie intensywnych podziałów komórkowych, około trzeciego tygodnia następuje utworzenie się tarczy zarodkowej, zawierającej ekto-, mezo- i endodermę.

Od czwartego tygodnia po zapłodnieniu rozpoczyna się etap rozwoju zarodkowego, który trwa aż do ósmego tygodnia. Zaczynają różnicować się tkanki i dochodzi do tworzenia się zawiązków pierwotnych wszystkich głównych układów.

W dziewiątym tygodniu życia rozpoczyna się etap rozwoju płodowego, który trwa aż do momentu narodzin. Wytworzone zostają narządy ostateczne z zawiązków narządów pierwotnych ¹.

Jak mogliśmy zauważyć, od momentu połączenia się gamet, mamy do czynienia z rozwijającym się życiem ludzkim, które realizuje swój program rozwojowy zapisany w kodzie genetycznym. Czy jednak rozwijającemu się embrionowi przysługuje status osoby?

Na początek należy stwierdzić, że biologia nie może odpowiedzieć na to pytanie. Pojęcie "osoba" nie jest bowiem pojęciem biologicznym, ale filozoficznym. Spróbujmy więc dać odpowiedź na to pytanie w oparciu o klasyczną definicję osoby według Boecjusza.

"Osoba jest to indywidualna substancja rozumnej natury".

W terminie "osoba" możemy więc wyróżnić: indywidualność i rozumną naturę. Czy owe "składniki" mają zastosowanie w odniesieniu do embrionu?

Natychmiast po zapłodnieniu następuje proces ukierunkowania komórek na formację płodu, dziecka i istnienia dorosłego. W związku z powyższym, ewidentnym staje się fakt, że embrion stanowi funkcjonalną jedność. Rozwijając się jako organizm zunifikowany, od momentu pierwszych podziałów komórkowych, rozpoczyna się synchroniczny, harmonijny rozwój w integralne części organizmu. Ten rozwój funkcjonalny, zmierzając w określonym kierunku (rozwój teleologiczny), kierowany jest przez "pryncypium życia", zwanym przez Arystotelesa "duszą". Wczesne komórki embrionalne nigdy nie doszłyby do jakiejkolwiek jedności funkcjonalnej, gdyby nie zostały wcześniej "zaprogramowane" w kierunku utworzenia jedności jako całości funkcjonalnej. Należy więc stwierdzić, że embrion jest indywidualnym, teleologicznie (celowościowo) zaprogramowanym istnieniem, którego rozwój dąży do osiągnięcia postaci dojrzalej. Żyjący organizm podlega zmianom, rośnie większy lub mniejszy, rozwija poszczególne swoje części, ale zawsze pozostaje tym samym, żywym, indywidualnym organizmem, zachowując funkcjonalną jedność, ukierunkowanym przez "pryncypium życia" do swojego dalszego rozwoju i aktywności życiowej ².

b) Czy embrion posiada rozumną naturę?

Rozwój embrionu jest procesem nieustannym, zdeterminowanym przez tę samą, teleologicznie zorientowaną "siłę", która na poziomie genetycznym determinuje i kieruje rozwojem organizmu jako funkcjonalnej jedności. Każde ludzkie istnienie, od momentu poczęcia aż do śmierci, posiada tę samą naturę, jaką jest natura ludzka.

Dorosły człowiek posiada normalnie zdolność dokonywania aktów rozumnych i samoświadomościowych. Te możliwości ukazują jego rozumną naturę. Jednak posiadanie tychże możliwości musi pochodzić ze zdolności rozwoju, które wpisane są w indywidualną naturę od samego początku. Te możliwości nie mogą wyrastać "z niczego", gdyż byłyby niewytłumaczalne. "Ex nihilo nihil"; "z niczego nic nie powstaje". Byt posiadający naturę rozumną, choćby w sposób potencjalny, musi posiadać ją od samego początku, tak aby mogła być ona później nieustannie rozwijana.

Uwzględniając to wszystko, co zostało wyżej stwierdzone, należy wyciągnąć wniosek, że również ludzki embrion, który rozwija się w płód, dziecko i osobę dorosłą, posiada rozumną naturę od momentu poczęcia, która stopniowo, w czasie dalszego rozwoju się ujawnia. Natura rozumna jest cechą, która przynależy do ludzkiego istnienia od momentu połączenia się gamet. Cechy tej nie można w sobie wyćwiczyć, gdyż jest ona dana osobie ludzkiej. Rozumność, która jeszcze pozostaje nieujawniona przez embrion, z czasem, w trakcie dalszego rozwoju organicznego, będzie warunkowała zdolność wykonywania ściśle ludzkich aktów, w tym również aktów samoświadomościowych ³. W związku z powyższym należy stwierdzić, że embrion ludzki posiada naturę rozumną, tak samo jak posiada ją każdy dorosły człowiek; różnica polega jedynie na tym, że natura ta, w przypadku embrionu, pozostaje czasowo nie ujawniona.

1. Prawo do poczęcia w rodzinie z prawdziwego ojca i prawdziwej matki.

Niedopuszczalnym jest zapładnianie w sposób sztuczny par homoseksualnych, lub stosowanie zapłodnienia heterogenicznego par małżeńskich (gdy dawcą gamet jest ktoś spoza małżeństwa). Czymś nagannym pozostaje zapłodnienie gamet lub gametami "post- mortem" (po śmierci).

2. Prawo do identyczności.

Raz poczęte życie ludzkie posiada prawo do bycia uznanym za realnie istniejące indywiduum.

3. Prawo do życia.

Jest to pierwsze i podstawowe prawo każdego istnienia ludzkiego. Wszelkie inne prawa znajdują swoje uzasadnienie i spełnienie w tym fundamentalnym prawie. Dlatego nie można ograniczać jego obowiązywalności do ilości dni od poczęcia; to prawo obowiązuje od samego początku.

4. Prawo do asystencji prenatalnej.

Diagnoza prenatalna ma za zadanie wykrycie ewentualnej choroby i jej późniejsze leczenie. Nigdy nie może się stać instrumentem eksterminacji dziecka poczętego.

5. Prawo do wolności.

Dziecko powinno być chciane dla niego samego, a nie dla "dowartościowania" rodziców. Nie może też być przedmiotem eksperymentów, lub też produktem sztucznego zapłodnienia.

6. Prawo do opieki prawnej.

Nie można mówić o "prawach embrionu" jeżeli prawodawstwo poszczególnych państw nie uznaje go za podmiot prawa.

7. Prawo do nienaruszalności cielesnej.

Ciało dziecka poczętego nie może być używane jako "bank części zamiennych" do przeszczepów organów osobom dorosłym (z wyjątkiem poronienia spontanicznego). Nie można też uczynić z ciała dziecka poczętego przedmiotu transakcji handlowych.

1°. Deklaracja "Prawa nienarodzonego a sztuczne zapłodnienie" Centrum Bioetyki i Praw Człowieka Uniwersytetu w Lecce z 1995 roku, punkt 4:

"Wspólnota etyczna, polityczna i prawnicza nie są w stanie zaakceptować wyników jakie biologia osiągnęła od dawna. Nie da się pojąć, przynajmniej na pierwszy rzut oka, powodów, dla których dziecko poczęte, traktowane jako istota ludzka już przez prawo rzymskie, nie może być podobnie traktowane i w naszych czasach.

Tożsamość zarodka ludzkiego pozostaje niezmienna poprzez poszczególne fazy jego rozwoju (zygota, morula, blastula, węzeł zarodkowy, zarodek zagnieżdżony, płód) jakkolwiek objawiająca postępujące zróżnicowanie swego organizmu i jest uznawana bardziej przez Zgromadzenie Rady Europy (np. "Zalecenia" nr 1064 z dnia 24.09.1986 i nr 1100 z 02.02.1989) aniżeli poprzez poszczególne Państwa (chociaż nie brak wyjątków). (...)

Wszelako, w obliczu wyników naukowych osiągniętych przez wspólnotę biologów i mając na względzie fakt, iż natura ludzka jest równa nie tylko wszystkim ludziom lecz i każdemu człowiekowi od chwili jego poczęcia aż do naturalnego zgonu - nie można zaprzeczyć, iż istota ludzka wyposażona jest w strukturę ontologiczną będącą nosicielem wartości rozumowych i etycznych a zatem i praw osobistych. Nie podobna przeczyć, iż w DNA każdej jednostki, od chwili poczęcia, jest wpisany projekt stopniowy i jego stopniowa i samodzielna realizacja, który jakkolwiek rozwija się poprzez kolejne cezury czasowe, utrzymuje wciąż swą określoną tożsamość i zasadniczą ciągłość swej jaźni."

2°. "Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania; 'Donum Vitae'", Kongregacja Nauki Wiary z 1987 roku, rozdz. I, punkt 1:

"Owoc przekazywania życia ludzkiego od pierwszego momentu swego istnienia, a więc począwszy od utworzenia się zygoty, wymaga bezwarunkowego szacunku, który moralnie należy się każdej istocie ludzkiej, w swej integralności cielesnej i duchowej. Istota ludzka powinna być szanowana i traktowana jako osoba od momentu swego poczęcia i dlatego od tego samego momentu należy jej przyznać prawa osoby, wśród których przede wszystkim nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty ludzkiej do życia."

 

P R Z Y P I S Y

¹ Por. A. Rigutti, Gravidanza, Firenze 1994, s. 56 - 58
² Por. K. Young, The Zygote, the Embryo, and Personhood: an Attempt at Conceptual Clarification, w: Ethics & Medicine 1994/10.1, s. 2 - 3; por. także: L. Melina, Corso di bioetica. Il Vangelo della vita, Casale Monferrato 1996, s. 125 - 131.
³ Por. K. Young, j. w., s. 3 - 5.