LEKTURY •

ZROZUMIEĆ PISMO

Manlio Simonetti,
Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej,
przekład Tomasz Skibiński SAC,
seria Myśl Teologiczna,
Wydawnictwo WAM, Kraków 2000, ss. 386.

Autor książki jest jednym z najwybitniejszych znawców starożytnej literatury chrześcijańskiej, profesorem rzymskiego Uniwersytetu „La Sapienza” i Instytutu Patrystycznego „Augustinianum”. W ciągu około 40 lat pracy naukowej napisał setki artykułów podejmujących tematy patrystyczne, filologiczne i historyczne. W niniejszej pracy na temat egzegezy, wydanej po włosku już w 1985 roku (tytuł oryginalny: Lettera e/o allegoria), autor spożytkował wszystkie swe doświadczenia filologiczne i teologiczne. Powstało dzieło, które utrzymuje się na rynku publikacji naukowych przez 15 lat i wszystko wskazuje na to, że stanie się pozycją klasyczną, jak na przykład książki kardynała Henri de Lubaca dotyczące historii egzegezy średniowiecznej.

Profesor Simonetti daje w swej pracy wręcz szkolny wykład historii egzegezy patrystycznej; szkolny w najlepszym tego słowa znaczeniu, czyli systematyczny, linearny metodologicznie. Rozpoczyna już od przedchrześcijańskich interpretacji Biblii. Pokazuje tradycje żydowskie, rabinistyczne z Judei, oraz hellenizujące z diaspory aleksandryjskiej, zwraca uwagę na wpływy greckie, zwłaszcza pochodzące ze stoickich szkół wyjaśniających mity Homera. Następnie ukazuje meandry myślenia chrześcijańskiego na temat Pisma, szkoły i metody jego wyjaśniania, a także przerosty w interpretacji Słowa Bożego, prowadzące do waśni i podziałów.

Wartość tej książki jest ogromna; zwłaszcza na polskim rynku książki teologicznej. Mamy już co prawda wiele studiów poświęconych egzegezie poszczególnych Ojców, lub też szczegółowym zagadnieniom, nie było u nas jednak dotąd całościowego i podręcznikowego ujęcia tego zagadnienia. Autor co prawda w króciutkiej przedmowie odżegnuje się od zamiaru wyczerpania materiału, ale i tak to, co przedstawia w swojej książce, jest imponujące.

Wiadomą jest rzeczą, że większość spuścizny literackiej Ojców Kościoła to dzieła wyjaśniające Pismo Święte. Komentarze i zbiory homilii były widocznie najchętniej kopiowane przez starożytnych. Z tego wynika, że miały one przez stulecia wpływ na formację chrześcijańską, a także na kształtowanie się całej cywilizacji europejskiej. Wierząc w opiekę Ducha Świętego nad Kościołem możemy powiedzieć, że pisma te były jednym z narzędzi Boga, za pomocą których w Kościele rozwijała się świadomość i pojmowanie Bożej Nauki.

Teksty Ojców są jednak trudne, gdyż były pisane z innymi założeniami filozoficznymi, kosmologicznymi i retorycznymi niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni po dwóch tysiącach lat chrześcijaństwa. Jakby w tle rysują się ówczesne problemy, które warunkowały takie, a nie inne ujmowanie Bożego Słowa. Książka profesora Simonettiego pomaga w przebrnięciu przez podobne kłopoty z rozumieniem starożytnych pism, ukazuje ukryte w nich uwarunkowania, kontekst polemiczny, w jakim powstawały, jak również – co bardzo ważne – retoryczne zasady, według których w starożytności teksty interpretowano. Bez znajomości tych podstawowych danych, lektura egzegetycznych pism Ojców może powodować nieporozumienia. Często można spotkać się z poglądem, że prawdziwa, naukowa egzegeza rozpoczęła się dopiero od XIX-wiecznych badaczy protestanckich, gdyż katoliccy byli ograniczeni w wolności poszukiwań, także egzegetycznych, przez Święte Oficjum. Obecnie wielu katolickich egzegetów leczy kompleksy przeszłości uprawianiem egzegezy tak „naukowej”, że wręcz pomijającej samego Boga, jako głównego Autora Słowa Bożego. Oczywiste jest, że każda metoda egzegetyczna ma swoje zalety i coś w rozumienie Świętego Tekstu wnosi. Ale właśnie z tego powodu, że dotyczy to „każdej” metody, warto też zwrócić uwagę na metody Ojców, gdyż również wtedy Duch Święty prowadził Kościół ku poznaniu Prawdy. Metoda ta niewątpliwie odbiega od współczesnych, ale nie ma wątpliwości, że nie była ona gorsza, gdyż nie mniej służyła wierze. A kto wie, czy nie lepiej, gdyż żadnemu z Ojców nie przyszło do głowy, by tekst Pisma traktować jak jakikolwiek inny.

Książka profesora Simonettiego zawiera obszerną bibliografię prac, które brał on pod uwagę przy opracowywaniu dzieła, również bibliografię polską zestawioną przez redaktora tomu. Pozostaje mieć nadzieję, że przysłuży się ona głębszemu poznaniu pism Ojców Kościoła, a przez to również poznaniu samego Pisma Świętego, na służbie którego Ojcowie pozostawali.

Henryk Pietras SJ