KS. MARIAN PISARZAK MIC
Wspólnota zakonna marianów, założona przez Ojca Stanisława Papczyńskiego (1631-1701), w swoich ustawach wydanych w roku 1723 i 1787 (w j. pol. 1791), bardzo wyraźnie deklarowała, że kult maryjny i niesienie pomocy zmarłym jest jej „powołaniem i profesją” (VIII.1) 1. Jedną z form realizacji tego apostolatu były uroczyste nabożeństwa za dusze zmarłych, praktykowane „po wszystkich kościołach u wspomnianych ojców” przez oktawę Dnia Zadusznego 2. Uroczyste wprowadzenie „nowego nabożeństwa” w kościele Wieczerzy Pańskiej w Górze (Kalwarii) odbyło się w dniu 2 listopada 1757 roku pod przewodnictwem ks. Krzysztofa Krakiera, kanonika warszawskiego z instytutu księży komunistów. Przy tej okazji tygodnik „Kurier Polski” ogłosił starania marianów o beatyfikację ich założyciela 3. Sam zaś założyciel w „Regule życia” (1687 i 1694/98) tak ujął cel szczegółowy swego zgromadzenia: „szerzyć będziecie cześć Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Bogurodzicy Dziewicy (…) i wspierać modlitwą dusze wiernych zmarłych poddanych karom czyśćcowym, zwłaszcza żołnierzy i ofiar zarazy” (I.2) 4. Obydwa elementy powołania mariańskiego zakonodawca zamieścił także w formule profesji zakonnej, stanowiącej akt oddania się Bogu i Niepokalanej: „dla większej Jego chwały i czci Najświętszej Dziewicy, dla wspomagania zmarłych pozbawionych pomocy, zwłaszcza żołnierzy i zmarłych wskutek zarazy” (I.6) 5.
Najpierw nasuwa się pytanie, jakie czynniki ukształtowały tak mocny akcent „eschatyczny” (dawniej mówiono: „zaduszkowy”) w duchowości samego Sługi Bożego i w jego inicjatywie zakonodawczej; ta specyfika stała się elementem charyzmatu mariańskiego, jak wynika z przytoczonych (przykładowo) ustaw i faktów.
Zdaje się, że w sprawie charyzmatu mamy tu przypadek szczególny, który wykracza poza starożytną i powszechną praktykę w Kościele wyznawania wiary w „świętych obcowanie” (w „komunię świętych” – jak mówi dzisiejszy katechizm) i orędowania za zmarłymi 6.
Ponadto wyjaśnienia domaga się skierowanie uwagi na dwie grupy ludzi objętych troską, „zwłaszcza” na ofiary wojen i epidemii. Tę szczególność i znamię charyzmatu marianów potwierdzają dzieje zakonów. Wynika z nich, że wspomaganie zmarłych w innych zakonach nie było tak wyraźne i charakterystyczne. Jedynie dominikanom obserwantom kongregacji św. Ludwika Bertranda (założonej w 1671 r.) przypisano zadanie szczególnej modlitwy za zmarłych; mieli być powołani „ad devotionem pro animabus defunctorum propagandam”, faktycznie zaś propagowali modlitwę różańcową 7. Natomiast dwie wspólnoty żeńskie z charakterystyczną nazwą wspomożycielek dusz czyśćcowych powstały dopiero w XIX wieku, na terenie Francji (1856) i Polski (1889) 8.
W związku z podjętym tematem można postawić drugie pytanie, które dotyczy tytułu lub patronatu Sługi Bożego Ojca Stanisława, jaki tradycja zwykła nadawać znacznym osobowościom. A zatem pytamy, jak był nazywany o. Papczyński, z jaką misją i patronatem wiązano jego postać w literaturze i dziełach sztuki?
Dociekanie przyczyn i uwarunkowań, w jakich zrodziło się u o. Papczyńskiego szczególne nabożeństwo za zmarłych i idea niesienia pomocy cierpiącym w czyśćcu, sprowadza się do wskazania na zasadnicze, a nie budzące wątpliwości, trzy rodzaje czynników. Są to: 1. maryjny duch epoki i łączenie nabożności maryjnej z apostolatem na rzecz dusz czyśćcowych, 2. sytuacja społeczno-polityczna Polski w XVII w., 3. przeżycia religijne założyciela marianów. Powołanie się natomiast na aktualny w Polsce jeszcze w XVII w. klimat walki z reformacją, przekreślającą prawdę wiary o czyśćcu, budzić może pewne zastrzeżenia, co wskazuje na potrzebę odrębnego zajęcia się także tym zagadnieniem, ponieważ niewątpliwie uprawiano wówczas teologię polemiczną, przeciwko prtotestantom (4).
Łączenie kultu maryjnego z modlitwą za zmarłych było zjawiskiem znanym w Polsce nie tylko w średniowieczu, lecz także jeszcze w XVII i XVIII w. Świadczą o tym badania nad dziejami kultu maryjnego, licznych bractw, cechów, stowarzyszeń i sodalicji. Matka Boża była uważana za szczególną opiekunkę w godzinie śmierci i za pośredniczkę dusz cierpiących w czyśćcu; sama wolna od grzechów i kar za nie, była przywoływana jako ta, która oręduje za wyzwoleniem z czyśćca 9.
Wiadomo, że w latach 1663—1667 o. Papczyński był promotorem bractwa „Najbłogosławieńszej Panny Maryi Łaskawej” przy kościele ojców pijarów w Warszawie, które po ustaniu epidemii (1660-1663) prawdopodobnie na nowo zorganizował. Później, po odejściu od pijarów w dniu 11 grudnia 1670 roku, przez kilkanaście miesięcy jako kapelan opiekował się Arcybractwem Niepokalanego Poczęcia NMP przy kościele św. Jakuba w Kazimierzu pod Krakowem. W 1673 roku dał początek Zgromadzeniu Księży Marianów pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP wspomagających zmarłych 10. Na mocy uprawnień, które otrzymał od Stolicy Apostolskiej 20 marca 1681 r., zakładał i polecał zakładać na przyszłość przy kościołach swego zakonu bractwa Niepokalanego Poczęcia wspomagające zmarłych 11. W „Norma vitae” (VII.8) polecił: „Przełożony wyznaczy promotorów Konfraterni Niepokalanego Poczęcia, modlącej się za dusze wiernych zmarłych /…/. Komu przypadnie zaszczytny obowiązek promotora spełniać, ten na wszystkie sposoby postara się, by zyskać jak największą liczbę sług i czcicieli [cultores] Niepokalanej Dziewicy i orędowników zmarłych [suffragatores], gorliwych i pobożnych” 12.
W praktyce o. Papczyńskiego zastanawia fakt łączenia kultu tajemnicy Niepokalanego Poczęcia NMP z niesieniem pomocy cierpiącym w czyśćcu. To drugie zadanie szło w parze z ówczesną maryjnością, a szczególnie z tak zwanym maryjnym niewolnictwem, znanym na Zachodzie i szerzonym również w Polsce przez jezuitów już w trzydziestych latach XVII wieku. Do istoty maryjnego niewolnictwa należało całkowite oddanie się „w dziedzictwo” Bogu przez Maryję. Tego rodzaju akt zobowiązywał do uwolnienia przede wszystkim samego siebie z niewoli grzechu i szatana. Symbolem i wzorem ofiarowania się Bogu i wyzwolenia ze zła była Najświętsza Maryja Panna w tajemnicy Niepokalanego Poczęcia, a więc święta i wolna od skażenia grzechem w całym swoim życiu od poczęcia po wniebowzięcie. Niewolnicy Maryi nie poprzestawali na uwolnianiu siebie od zła i grzechu. Podejmowali oni czyny apostolskie, jak wykupywanie chrześcijan z niewoli pogańskiej, świadczenie pomocy uwięzionym i wspomaganie cierpiących w czyśćcu modlitwami, odpustami i ofiarą mszy świętej. Takie czyny stanowiły praktyczne zastosowanie nauki katechizmowej o dobrych uczynkach względem duszy i ciała 13.
Idea niewolnictwa maryjnego nie była obca o. Papczyńskiemu, wychowanemu w kolegiach jezuickich. Na okres jego lat szkolnych przypadło propagowanie tego nabożeństwa przez jezuitów, zwłaszcza przez o. Kaspra Drużbickiego (1590-1662), gorliwego zwolennika praktyki „niewolnictwa”. Nic przeto dziwnego, że młody Papczyński mógł poddać się wpływom tej idei i praktyki. Opuszczając pijarów, po szesnastu latach życia zakonnego, dokonał publicznie aktu ofiarowanie siebie na służbę Bogu i Niepokalanej (oblatio), mianując się „niewolnikiem Najświętszej Maryi Panny” (Beatae Virginis Mariae servus) 14.
W XVII w. Rzeczpospolita Polska była zajęta licznymi wojnami lub cierpiała z powodu najazdów. Nie brakowało wypraw zewnętrznych, a także walk, najazdów, zamieszek i niepokojów w samym kraju. Oto najważniejsze z nich: wojna z Rosją (1609, 1654—67), Szwecją (1600—11, 1617—29, 1655—60),
z Rakoczym z Siedmiogrodu (1657); był też rokosz Jerzego Lubomirskiego (1665—66), było powstanie Bohdana Chmielnickiego (1648) i potem
klęska wojsk kozackich (1651); miały miejsce klęski i zwycięstwa z Turkami (1620—21, 1671—76, 1683). Wszystko to niosło spustoszenie kraju, śmierć ludzi, zniszczenie grodów, miast, osiedli; płonęły stepy i pola uprawne, znikały domostwa i kościoły. „Nieszczęścia te — pisze ks. S. Sydry — potęgowały klęski żywiołowe: wylewy rzek, niezwykłe mrozy i deszcze niszczące zasiewy lub zbiory z pól i tak już licho uprawianych wskutek ciągłych niepokojów. Stąd powstał głód, szerzyły się pomory, epidemie. Spotykało się całe siedziby wyludnione” 15.
W słowach tych nie ma przesady. Wystarczy uświadomić sobie dane historyczne na temat częstotliwości w dawnych czasach zjawiska zwanego zarazą lub morowym powietrzem. W XVII wieku zaraza występowała w następujących latach: 1601-1605, 1607-1613, 1617-1618, 1620, 1622-1625, 1627-1632, 1634, 1637-1639, 1641, 1645, 1648, 1650-1663, 1665, 1667, 1672-1679, 1693, 1699 16.
Straszne więc musiało być wówczas zagrożenie życia spowodowane sytuacją wojen, klęsk żywiołowych i moru. Tysiące ludzi umierało gwałtowną śmiercią, nieprzygotowanych często na spotkanie z Bogiem w wieczności. Fakt ten musiał poruszać wrażliwe serca wierzących, aby podtrzymać wiarę i nadzieję, w miejsce eschatologii lęku i niepewności.
Nietrudno było o. Papczyńskiemu wczuć się w sytuację ludzi umierających nagłą śmiercią w czasie zarazy czy walk wojennych. Według notatek o. Kazimierza Wyszyńskiego, marianina (zm. 1755), Sługa Boży towarzyszył królowi Janowi III Sobieskiemu w wyprawie na Ukrainę przeciw Turkom (1675) 17. Istnieje też przekaz, że o. Stanisław był z polską husarią pod Wiedniem (1683). Marianie drugiej połowy XVIII w. byli przekonani o „umowie” co do niesienia pomocy „mnóstwu ludzi poległych na wojnach”, jaką o. Papczyński zawarł z królem Sobieskim i wielkim hetmanem koronnym, Stanisławem Jabłonowskim, dowodzącym podczas wyprawy wiedeńskiej 18.
Tak więc tradycja sprzyja opinii, że szczególna pamięć o. Papczyńskiego o duszach cierpiących w czyśćcu, „zwłaszcza” żołnierzy i umarłych w czasie zarazy, zrodziła się w związku z sytuacją kraju w XVII w. Do niej odwołał się bp Stefan Wierzbowski erygując kanonicznie zakon marianów (21 IV 1679) 19. Doszła do tego jeszcze specjalna łaska Boża – czynnik zrozumiały i do przyjęcia na płaszczyźnie wiary religijnej i wrażliwości serca gorliwego kapłana i zakonnika.
Łączność ze światem zmarłych była osobistym charyzmatem o. Papczyńskiego 20. Przynajmniej dwukrotnie doznał intensywnego przeżycia tajemnicy czyśćca. O tych szczególnych przeżyciach wiemy z biografii o. Mansueta Leporiniego (ok. 1705) i o. K. Wyszyńskiego (1754) oraz zeznań świadków procesu informacyjnego w Poznaniu (1767-1769). Świadkowie mówią o długich modłach, licznych postach i umartwieniach, częstych mszach świętych ofiarowywanych przez Sługę Bożego za dusze czyśćcowe.
Wrażliwość o. Papczyńskiego na element eschatologiczny – oprócz pierwotnego maryjnego – zjawia się między 1673 i 1675 r. Na te lata nakładają się różnorodne doświadczenia Sługi Bożego, jak przeżycia mistyczne w Luboczy (obecny tu od września 1671 r.) i Puszczy Korabiewskiej (przybyl 30 IX 1673), zarządzenie biskupa wizytatora (1673) co do codziennego odmawiania Officium defunctorum 21, udział w wyprawie wojennej (1675) i długi okres zagrożeń różnymi chorobami w kraju w latach 1672-1679. W „Protocollonie” z XVIII w. mariańskiego klasztoru w Balsamao w Portugalii zostało zapisane przekonanie, że o. Papczyński „w roku 1675 powziął ogromne nabożeństwo wobec dusz czyśćcowych”, a w następnym roku ustanowił je jako „cel szczegółowy zgromadzenia” 22. Zapis brzmi jakoby rekapitulacja odpowiedzi na pytanie o moment zaistnienia owej wrażliwości na pomoc zmarłym, zwłaszcza ofiarom wojny i morowego powietrza. Rzeczywiście, o. Stanisław był w tej sprawie bardzo wrażliwy. Pozostała ona w jego sercu do końca skoro nawet w swoim „Testamencie” (9 XII 1692) zamieścił następujące słowa: „Moim najmilszym Braciom w Chrystusie najmocniej i jak najusilniej polecam miłość do Boga i bliźniego, /…/, należytą cześć dla Dziewicy bez zmazy poczętej i pełne zapału wspieranie zmarłych /…/” 23.
Przeżycia mistyczne o. Papczyńskiego pozostają w ścisłym związku z dwiema sprawami. Pierwszą z nich jest głębokie u Sługi Bożego życie modlitwy, karmione kontemplacją tajemnic wiary, a w tym także spraw ostatecznych człowieka. Praktyce intensywnego życia wewnętrznego i kontemplacji poświęcił się on w Luboczy i Puszczy Korabiewskiej.
Właśnie w tym czasie (od 1671) pozostawał „na odosobnieniu, wiedziony Duchem Świętym”, „życiu pustelniczemu [teraz] oddany”. Był to zapewne czas kontemplacji i zarazem szukania sposobu na założenie nowej wspólnoty zakonnej. Może już teraz, może kilka lat później, zagadnieniu spraw ostatecznych człowieka, „de novissimis”, poświęcił siedem rozważań w zbiorze rozmyślań dla osób zakonnych pod tytułem „Badanie serca” /Inspectio cordis/ (czas powstania: 1674—1695) 24.
Drugą sprawą, z którą wiążą się w życiu ojca Papczyńskiego jego szczególne przeżycia religijne, jest głębokie przezeń rozumienie tajemnicy obcowania świętych oraz przykazania miłości bliźniego. Zmarli w Panu to również bliźni i dlatego miłość bliźnich powinna sięgać także poza doczesność, w wymiar naprawdę ostateczny, anagogiczny. Pomoc „bratnią” okazywaną zmarłym o. Papczyński nazywa „dziełem szlachetnej miłości”, gdyż dotyczy takich ludzi, „od których nie oczekuje się żadnej nagrody, wdzięczności lub pochwały” 25. A więc podobnie jak i w innych dziedzinach, tak i na odcinku propagowania idei niesienia pomocy zmarłym, o. Papczyński okazuje się „Nauczycielem miłości -Magister caritatis”, dla którego człowiek jest świątynią Boga, jego serce — ołtarzem, a miłość i czyny — ofiarą najmilszą Bogu 26.
Ten czynnik, który mógł kształtować wrażliwość o. Papczyńskiego na prawdę wiary o czyśćcu, wymaga — jak już zaznaczono — specjalnych badań. Za uwzględnieniem go – przynamniej zalążkowo – przemawiają pewne argumenty.
Ojciec Papczyński kształcił się w kolegiach jezuickich w Jarosławiu, Lwowie i Rawie Mazowieckiej. Najprawdopodobniej u jezuitów zdobył szczególną wrażliwość na prawdę wiary o czyśćcu, gdyż właśnie oni należeli do „czołówki” walczących w Polsce z błędami reformacji, i niewątpliwie w swych szkołach zabezpieczali młodzież przed herezją. Do prawd kwestionowanych przez protestantów, i jednocześnie usilnie bronionych przez katolików, należała m.in. nauka Kościoła o czyśćcu 27. Chociaż reakcja katolicka w końcu XVI i na początku XVII w. nie dopuściła do rozwoju protestantyzmu w Polsce, jednakże był on jakoś aktualny także w XVII w. 28. Może więc z racji faktycznych zagrożeń, a może profilaktycznych i asekuracyjnych, utrzymywała się nadal atmosfera walki z błędami protestantyzmu w piśmiennictwie katolickim tego wieku, aż do początku następnego. W uprawianiu teologii polemicznej, nazwanej „teologią kontrowersyjną”, znaczny udział mieli jezuici 29. Ale była ona powszechnie obecna w formacji przyszłych kapłanów, także u pijarów.
To, że o. Papczyński w swej działalności pisarskiej czerpał wiele z autorów
jezuickich, wykazano już szczegółowo i dokładnie 30. Natomiast o potrzebie i aktualności Marianów, w kontekście pewnych zagrożeń ze strony protestantyzmu, świadczy pismo bpa Hieronima Wierzbowskiego do Stolicy Apostolskiej (z 20 marca 1699 r.). O potrzebie zakonu biskup napisał w ten sposób: „po odejściu za łaską Bożą wroga imienia Chrystusowego wierni pozostali zarażeni nowymi błędami i ceremoniami”, dlatego „ten instytut jest konieczny i bardzo pożyteczny” 31.
Szukając wyjaśnienia genezy elementu eschatologicznego w duchowości o. Papczyńskiego, a potem jego zakonu, odnaleźliśmy cztery czynniki; trzy pierwsze są szczególnie przekonujące; stanowią kontekst społeczny i osobisty, w którym Bóg obdarował o. Stanisława tym szczególnym charyzmatem.
W tym miejscu trzeba odpowiedzieć na drugie pytanie postawione wyżej, na początku tego artykułu. Chodzi o lapidarne określenie posługi i specyfiki duchowej założyciela marianów.
Ojciec Stanisław Papczyński sprawie niesienia pomocy cierpiącym w czyśćcu nadał charakter instytucjonalny. Jego osobisty charyzmat stał się specyfiką wspólnoty zakonnej, którą założył. Zdaje się, że w XVII i XVIII wieku nikt tak jak on sam i jego zakon nie zyskał miana orędownika dusz czyśćcowych. Jedną z formalnych i skrótowych nazw marianów było określenie: zakon „wspomagający zmarłych i proboszczów” 32. Jednakże posługi duszpasterskie, nazwane pomocą proboszczom, były motywowane nie ideą „zaduszkową”, lecz brakiem kapłanów i potrzebą edukacji religijnej prostego ludu, nie tylko w strukturach parafii, lecz także poza nimi dzięki zakładaniu „szkółek” przykościelnych, głoszeniu kazań i prowadzeniu misji ludowych. Ze względu na praktyczną posługę kaznodziejską o. Stanisław zyskał miano apostoła Mazowsza 33.
Przez trzy wieki liczne dzieła sztuki ukazują Ojca Stanisława jako orędownika dusz cierpiących w czyśćcu i jako kapłana-duszpasterza, który towarzyszy konającym. Są to portrety imaginacyjne, portrety z programem ideowym, miedzioryty, malowidła ścienne, witraże i ryciny z XVIII, XIX i XX wieku 34.
Do dzieł sztuki poświęconych o. Papczyńskiemu należą przede wszystkim obrazy. Część z nich, typu portret imaginacyjny, zaopatrzona jest u dołu w kartusz czyli zwój, wypełniony napisem z danymi biograficznymi. Napisy mówią o ojcu Papczyńskim jako założycielu zgromadzenia, które „wspiera dusze cierpiące w czyśćcu”; taki tekst posiada pięć portretów, trzy pochodzą z XVIII, a dwa z XIX wieku.
Oprócz obrazów portretowych o. Papczyńskiego, znane są obrazy, w liczbie sześciu, wyrażające tak zwany program ideowy przedstawianej postaci. Obrazy te posiadają w swym tle motywy i sceny objaśniające nie tyle życiorys co główne idee ożywiające zakonodawcę, a więc przede wszystkim kult Matki Bożej i orędownictwo za duszami czyśćcowymi, z tej racji zasługują na szczególną uwagę. Do grupy ideowych należą następujące obrazy z określonym „tematem”:
– Orędownik dusz czyśćcowych: poł. XVIII w. /ok. 1740/, miedzioryt, wł. Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego. Sługa Boży stoi na cmentarzu, przed nim u dołu wyobrażenie czyśćca z ludźmi, u góry w tle Matka Boża Niepokalanie Poczęta w glorii, z prawej strony są pola, groby, namioty. Ojciec Stanisław w lewej ręce trzyma krzyż, a prawą wyciąga w stronę czyśćca.
– Zakonodawca: poł. XVIII w., olej i płótno, wł. dom zakonny marianów w Balsamao w Portugalii, autor: portugalski malarz miejscowy. W tle obrazu elementy podkreślające kult maryjny i orędownictwo za poległymi na wojnie. Ten temat podkreśla wyobrażenie namiotów obozu wojennego. Napis jak na portretach imaginacyjnych.
– Orędownik dusz czyśćcowych: poł. lub 3 ćwierć XVIII w., miedzioryt odbity na papierze, wł. Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, autor: najprawdopodobniej włoski miedziorytnik. Z lewej strony Sługi Bożego ludzie w czyśćcu, z prawej – namioty wojenne, w górze figura NMP Niep. Pocz., o.Stanisław w prawej ręce trzyma krzyż. U dołu napis jak na portretach imaginacyjnych.
– Msza święta Ojca Założyciela: koniec XVIII lub pocz. XIX w., olej i płótno, wł. dom zakonny marianów w Skórcu k. Siedlec, autor: Jan Niezabitowski, marianin/zm. 1804/. Sługa Boży, otoczony zakonnikami, odprawia mszę św.. U góry w obłokach postacie niebieskie, wśród nich NMP Niep. Pocz. z rękami wyciągniętymi w stronę kapłana w geście pośredniczki. Spod urwanej posadzki (jakby z krypty) wyciągają swe ręce postacie cierpiące wśród płomieni. Jeden z zakonników podaje im różaniec (raczej: decymkę, symbol reguły Dziesięciu Cnót), drugi – szkaplerz niebieski na znak udzielanej pomocy modlitewnej 35.
– Orędownik dusz czyśćcowych: koniec XVIII lub pocz. XIX w., olej i płótno, wł. dom zakonny marianów w Górze Kalwarii k.Warszawy /dawniej w kościele Wieczerzy Pańskiej/ 36. Obraz powtarza kompozycję i treść miedziorytu z Bibl. Uniw. Warsz.
– Orędownik dusz czyśćcowych: ok. 1913 r., olej i płótno, wł. kościół parafialny w Podegrodziu k. Starego Sącza. Jest to kopia elementów miedziorytu z Bibl. Uniw. Warsz.
– Orędownik dusz czyśćcowych: 1933 r., olej i płotno, wł. dom zakonny marianów w Warszawie na Stegnach, autor: J. Bołtuć z Nowogródka. W tle kościół Wieczerzy pańskiej, u dołu – czyściec. Obraz został namalowany na wystawę zorganizowaną w Warszawie z okazji kolejnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej.
– Orędownik dusz czyśćcowych: 2 ćwierć XX w., fresk na ścianie prezbiterium kościoła parafialnego w Żarnowie k. Kielc. U stóp zakonnika rycerz w ogniu czyśćcowym.
– O. Papczyński pochylony nad konającym husarem: szkic do obrazu, autor: A.L. Maj, 1934 r., olej i płótno, wł. dom zakonny marianów w Rzymie. Kompozycja wyraża ideę modlitwy za dusze poległych i kult Niepokalanej.
– O. Papczyński pochylony nad konającym husarem: 1934 r., wł. dom zakonny marianów w Warszawie na Pradze, przy ul. Wileńskiej 69.Inne dane jak wyżej.
– Czciciel Niepokalanej i orędownik dusz czyśćcowych: 1961 r., tusz i papier, projektodawca: ks. E. Makulski, marianin, wyk. W. Gałczyńska z Poznania. W kompozycji występuje element czyśćca.
Wśród dzieł sztuki poświęconych postaci o. Papczyńskiego znajdują się jeszcze trzy obrazy, które łączą w sobie cechy portretu imaginacyjnego z obrazem o programie ideowym. Oto one:
– Portret z mitrami i pastorałem: l ćwierć XX w., olej i płótno, wł. prywatna, autor: Marian Szczurkowski. W tle m.in. wyobrażenie czyśćca i nad nim gołąbek z gałązką.
– Portret ze zwojem i herbem: z okresu międzywojennego, przed
1939 r., olej i płótno, wł. prywatna. U góry w lewym rogu tła
pseudoherbowa tarcza o. Papczyńskiego z symbolem oka Opatrzności Bożej
i gołąbka z gałązką oliwną nad płomieniami czyśćca. Na zwoju napis: „Fratres, orate pro defunctis, intolerabiles enim poenas patiuntur”.
– Portret w fotelu: 1964 r., olej i płótno, wł. prywatna /miejsce przechowania: krużganki klasztoru oo.karmelitów na Pisaku w Krakowie/, autor: Adolf Hyła. W tle są obecne dwa atrybuty: gołąbek i płomienie czyśćca.
Po dokonaniu przeglądu dzieł sztuki można zauważyć, po pierwsze, że dziewiętnaście spośród trzydziestu czterech znanych obrazów /19 na 34/ ukazuje o. Papczyńskiego jako orędownika dusz czyśćcowych lub nawiązuje do tego tytułu. Na wielu z nich element eschatologiczny występuje łącznie z maryjnym. Po drugie, że ich treść sprzyja tradycji/opinii/ o udziale Sługi Bożego w jakiejś wyprawie wojennej w roli kapelana.
Jeszcze za życia swego fundatora marianie otrzymali zachętę do wspomagania nie tylko zmarłych.
W dokumencie pierwszego kanonicznego zatwierdzenia kongregacji na prawie diecezjalnym (1679) i w dekretach pierwszej kapituły generalnej (1684) została im powierzona opieka także nad ludźmi żyjącymi, lecz znajdującymi się w niebezpieczeństwie śmierci na skutek pewnych okoliczności życia czy wieku.
Punkt 13. uchwał kapitulnych zawiera następujące zalecenie: „jeżeli dowiedzą się, że ktoś jest skazany na śmierć, niech go odwiedzają, pocieszają, umacniają i odprowadzą na ostatnią walkę (na stracenie) dobrze usposobionego” 37.
Tradycja mówi o ojcu Papczyńskim, że w Górze Kalwarii (gdzie przebywał od 1677 do śmierci w 1701 roku) szczególną opieką otaczał ludzi starych i chorych. Do tej troski należała zapewne posługa sakramentalna, namaszczenie chorych i Wiatyk dla konających. Natomiast mało wiarygodnie brzmi pogląd, że o. Stanisław założył w tym mieście przytułek (hospicjum), ponieważ ówczesny dom opieki dla ubogich, określony mianem xenodochium i wzmiankowany w archiwaliach parafii górskiej, był związany raczej z parafią i kalwaryjskim ruchem pielgrzymkowym. Natomiast funkcjonujący dziś w Górze Kalwarii dom opieki społecznej, był założony w 1840 r. na terenie popijarskim, jako zakład opiekuńczy 38.
Przytoczone fakty, choć nieliczne, świadczą o szerokim pojmowaniu elementu zaduszkowo-eschatologicznego, składającego się na duchowość i apostolat marianów. Inspiratorem tak rozumianego apostolatu zakonnego był Sługa Boży, ojciec Stanisław Papczyński.
Marian Pisarzak MIC
Warszawa, w 2007 roku
1631 – 18 maja – przychodzi na świat w Podegrodziu z rodziców: ojca Tomasza Papki, matki Zofii z domu Tacikowskiej
1640-1643 – pobiera naukę gramatyki w szkole parafialnej w Podegrodziu, którą w 1643 kończy w zakresie I klasy (infima)
1643 – kontynuuje szkołę w Nowym Sączu w zakresie II klasy gramatyki (media)
1646 – przez kilka tygodni kontynuuje naukę w kolegium jezuitów w Jarosławiu
1646-1649 – udaje się do kolegium jezuitów we Lwowie, gdzie nie zostaje przyjęty; zarobkowo podejmuje korepetycje, a z czasem zapada na ciężką chorobę; cudownie uleczony w 1649, wraca do Podegrodzia
1649-1650 – pobiera naukę w kolegium pijarów w Podolińcu i kończy III klasę gramatyki (suprema)
1650-1651 – kształci się w kolegium jezuitów we Lwowie, gdzie kończy poetykę i rozpoczyna retorykę: opuszcza jednak miasto na skutek wojny
1652-1654 – kontynuuje naukę w kolegium jezuitów w Rawie Mazowieckiej, gdzie ukończył retorykę i zarazem szkołę średnią oraz odbył 2lata studiów filozoficznych
1654 – 2 lipca – wstępuje do nowicjatu pijarów w Podolińcu (Słowacja)
1655 – w drugim roku nowicjatu studiuje teologię u Franciszkanów Reformatów w Warszawie
1656 – 22lipca składa pierwsze śluby proste w zakonie pijarów
1658-60 – naucza retoryki w kolegium pijarów w Podolińcu
1661 – 12 marca – w Brzozowie k. Rzeszowa otrzymuje świecenia kapłańskie z rąk biskupa przemyskiego Stanisława Tarnowskiego
1660-62 – naucza retoryki w kolegium pijarów w Rzeszowie
1663-67 – w Warszawie jest nauczycielem, kaznodzieją, spowiednikiem, moderatorem bractwa Matki Bożej Łaskawej, prefektem w kolegium, dwukrotnie czasowym zastępcą rektora w domu zakonnym
1667- 27 września na wezwanie przełożonego generalnego udaje się do Rzymu
1668 – z Rzymu zostaje wysłany przez generała do Nikolsburga (Mikulov, Czechy)
1669 – we wrześniu udaje się do rezydencji pijarów na Kazimierzu w Krakowie
1670 – w styczniu zostaje uwięziony najpierw w domu zakonnym w Podolińcu, a później w Prievidzy (Słowacja): po 3 miesiącach 22 marca zwolniony, wraca na Kazimierz i oddaje się pod opiekę biskupa
1670 – 11 grudnia – z rąk wiceprowincjała M. Krausa otrzymuje dyspensę papieską i odchodzi od pijarów, jednocześnie w obecności tych samych osób dokonuje aktu Oblatio z zamiarem założenia zakonu Marianów od Niepokalanego Poczęcia NMP
1671-73 – jest kapelanem u Karskich w Luboczy: tu przywdziewa biały habit
1673 – za radą o. Franciszka Wilgi, kameduły, i za zgodą biskupa ordynariusza Stefana Wierzbowskiego. o. Papczyński przybywa 30 września do Puszczy Korabiewskiej. gdzie zostaje przełożonym wspólnoty pustelników: bp Jacek Święcicki. archidiakon i oficjał warszawski, podczas wizytacji 24 października zatwierdza dekretem pierwszy klasztor Zakonu Marianów
1677 – aprobata fundacji instytutu Księży Eremitów Marianów w Puszczy Korabiewskiej przez Sejm Rzeczypospolitej
1677 – marianie otrzymują „Wieczernik Pański” w Nowej Jerozolimie (Góra Kalwaria), dokąd bp Stefan Wierzbowski przenosi o. S. Papczyńskiego z Puszczy Mariańskiej
1679 – 21 kwietnia – kanoniczna erekcja Zakonu Marianów przez bp. Stefana Wierzbowskiego w Nowej Jerozolimie
1684 – w-czerwcu Założyciel zwołuje w Puszczy Korabiewskiej pierwszą kapitułę generalną
1690 – udaje się do Rzymu w celu uzyskania aprobaty papieskiej dla mariańskiego instytutu, choruje i powraca, nie osiągnąwszy celu
1698 – jesienią wysyła do Rzymu o. Joachima Kozłowskiego w celu uzyskania aprobaty papieskiej dla mariańskiego instytutu
1699 – 21 września – uzyskanie aprobaty Zakonu Marianów przez Stolicę Apostolską, które po przyjęciu „Reguły Dziesięciu Cnót N|MP” i agregację do zakonu Braci Mniejszych staje się zakonem o ślubach uroczystych
1699 – 15 października – objęcie trzeciej fundacji – w Goźlinie
1699 – Innocenty XII wysyła list (breve) do nuncjusza apostolskiego w Rzeczypospolitej nakazujący mu przyjęcie ślubów od marianów
1701 – 6 czerwca – Założyciel składa uroczyste śluby na ręce nuncjusza apostolskiego Franciszka Pignatellego w Warszawie: 5 lipca przyjmuje profesję zakonną swoich współbraci w Wieczerniku
1701 – 17 września – o. Papczyński umiera w Górze Kalwarii, gdzie też w kościele „Wieczerzy Pańskiej” zostaje pochowany
1705 – pierwsza biografia napisana przez o. Mansueto Leporiniego OFM pt. Żywot Założyciela
1751 – o. Kazimierz Wyszyński, jako prokurator Zakonu, udaje się do Rzymu i tam podejmuje pierwsze kroki zmierzające do wszczęcia procesu beatyfikacyjnego o. Papczyńskiego: przygotowuje też projekt inlerroguloriów i artykułów procesu
1754 – o. Kazimierz Wyszyński pisze Żywot czcigodnego Sługi Bożego Ojca Stanisława Papczyńskiego
1764 – w Rzeczypospolitej Sejm Koronacyjny króla Stanisława Augusta 20 grudnia przedłożył „Wniesienie się ad Curiam Romanam o kanonizację i beatyfikację Stanisława Papczyńskiego”
1767 – o. Jacek Wasilewski, przełożony generalny, mianuje o. Ludwika Zapałkowicza prokuratorem do prowadzenia procesu
1767 – 10 czerwca – w Warszawie I sesja Poznańskiego Informacyjnego Procesu Beatyfikacyjnego o. Stanisława od Jezusa i Maryi Papczyńskiego
1767 – przerwanie procesu wskutek uwiezienia przez Moskali bp. J. Załuskiego, przewodniczącego trybunału
1768 – nominacja nowego przewodniczącego trybunału Antoniego Okęckiego i kontynuacja procesu
1769 – zakończenie procesu diecezjalnego i przesłanie akt do kongregacji rzymskiej
1772 – ze strony biskupów, wyższych przełożonych zakonnych i wysokich rangą urzędników w Rzeczypospolitej wysłano do Stolicy Świętej 13 Listów postulacyjnych z prośbąo beatyfikację o. Założyciela; nadto tego samego roku, także z Rzymu, wpłynęło 6 podobnych listów
1772 – 1775 – opracowanie Informatio i Summarium oraz Animadvrsiones Fidei Promotoris
1775 – 15 lipca – Kongregacja Rytów wydaje dekret aprobujący pisma o. Papczyńskiego
1775 – ostatni dokument w toczącej się sprawie i przerwa w procesie beatyfikacyjnym
1952 – kontynuacja procesu i mianowanie poslulatora przez Kapitułę Generalną Zgromadzenia Księży Marianów
1992 – 13 czerwca – ogłoszenie Aktu heroiczności cnót Ojca Stanisława od Jezusa i Maryi Papczyńskiego
Sobota, 15 września
godz. 18.30 – Nieszpory, Kard. Tarcisio Bertone, Sekretarz Stanu Stolicy Apostolskiej (Licheń, Bazylika Matki Bożej)
Modlitwa o pokój na świecie (Kaplica 108 męczenników ofiar reżimu hitlerowskiego beatyfikowanych przez Jana Pawła II w 1999 roku
godz. 19.30 – Eucharystia (Bazylika Matki Bożej)
godz. 21.00 – Apel Maryjny i procesja ze świecami, Kard. Józef Glemp, Prymas Polski (Bazylika Matki Bożej)
godz. 23.00 – Eucharystia w intencji Powołań i nocne czuwanie (Bazylika Matki Bożej)
Niedziela, 16 września
godz. 6.00 – Eucharystia (Bazylika Matki Bożej)
godz. 9.00 – Jutrznia (dla osób konsekrowanych) Kard. Frank Rode, Prefekt Kongregacji Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego (Licheń, Kaplica Trójcy Świętej, podziemia bazyliki)
godz. 9.30 – Prezentacja Zgromadzenia Księży Marianów i sylwetki Założyciela (Licheń, plac przed Bazyliką)
godz. 12.00 – Uroczysta Celebracja Eucharystii i ryt Beatyfikacji, Kard. Tarcisio Bertone (Plac przed Bazyliką)
godz. 17.15 – Nawiedzenie grobu o. Stanisława Papczyńskicgo. Modlitwa w intencji Kościoła w Polsce i Zgromadzenia Księży Marianów, Kard. Tarcisio Bertone (Marianki w Górze Kalwarii, Wieczernik)
Poniedziałek, 17 września
godz. 17.00 – Eucharystia dziękczynna w 306. rocznicę śmierci o. Stanisława Papczyńskiego, Kard. Frank Rode (Marianki w Górze Kalwarii, plac przed Wieczernikiem)
1 Statuta Patrum Marianorum Ordinis B.M.V. sub titulo Immaculatae Conceptionis Defunctis et Parochis In Cura Animarum suffragantium Congregationis Polonae ab Innocentio XIII approbata anno 1723: “vestra vocatio et professio est totis viribus Suffragium praestare fidelium defunctis carentibus auxilio” (VIII.1); por. Constitutiones Ordinis Immaculatae Conceptionis B.V.M. Clericorum Regularium Marianorum, Romae 1787: “vestra vocatio et professio est totis viribus suffragium praestare Animabus Fidelium Defunctorum” (VIII.1).
2 „Kurier Polski” , 1757, nr 46 s. 2. – Zob. S.M. SYDRY, Organizacja Zgromadzenia Księży Marianów w XVIII wieku, Warszawa 1930, 68.
3 „Kurier Polski”…., s. 2.
4 S. PAPCZYŃSKI, Norma vitae et alia scripta, ed. Casimirus Krzyżanowski (Fontes historiae marianorum, 10), Varsaviae 2001, 33; zob. Reguła życia zakonnego, tłum. R. Sawa, Lublin-Warszawa 1996, 9-10.
5 Norma vitae…, s. 35; Reguła życia zakonnego…, s. 11.
6 Katechizm Kościoła Katolickiego, wyd. 2, Poznań 2002, nr 946 i 958.
7 T. OSTROWSKI, Dzieje i prawa Kościoła Polskiego, t. 3, Warszawa 1793, 616.
8 W Paryżu w 1856 roku powstało Stowarzyszenie Pomocniczek Dusz Czyśćcowych, założone przez bł. Marię Smet od Opatrzności Bożej (1825—1871). Zob. Lexikon für Theologie und Kirche, T. 9, Freiburg i Br. 2000, kol. 676. W Zakroczymiu Zgromadzenie Sióstr Wspomożycielek Dusz Czyśćcowych założył bł. O. Honorat Koźmiński i Wanda Olędzka, zob. J.KŁOCZOWSKI (red.), Duchowość zakonna. Zakony w Polsce. Katalog oprac. J. KOZAK, Kraków 1994, 288.
9 J. WOJNOWSKI, Rozwój czci Matki Bożej w Polsce, „Homo Dei” 26 (1957), 846-862. - B. KUMOR, Kościelne stowarzyszenia świeckich na ziemiach polskich w okresie przedrozbiorowym, w: Księga tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, T. l, Lublin 1969, 503-545, bibliografia s. 540 n.
10 T. ROGALEWSKI, Stanisław Papczyński (1631-1701). Założyciel Zgromadzenia Księży Marianów. Inspirator mariańskiej szkoły duchowości, Lublin-Warszawa 2001, 115, 169, 205,
11 C. J. KRZYŻANOWSKI, Stanislaus a Jesu Maria Papczyński(1631-1701). Magister studii perfectionis, Romae 1963, 465 i 480.
12 S. PAPCZYŃSKI, Norma vitae et alia scripta…, 57. Zob. J. KOSMOWSKI, Marianie w latach 1787-1864, Warszawa-Lublin 2004, 206.
13 W. MAKOŚ, Maryjne niewolnictwo w nauce polskich teologów z pierwszej połowy XVII wieku (Praca licencjacka powstała na Wydziale Teologicznym KUL, w maszynopisie), Lublin 1964, 120 i nn. Por. tegoż: Problem powiązania prawdy Niepokalanego Poczęcia NMP z niesieniem- pomocy duszom w czyśćcu cierpiącym u o. Papczyńskiego, „Immaculata” 1972 nr 87, 12—16. „Immaculata" jest wewnętrznym czasopismem marianów wydawanym w Polsce.
14 S. PAPCZYŃSKI, Scripta historica, (Fontes historiae marianorum, 8), ed. C. Krzyżanowski, Varsaviae 1999, 29
15 S. M. SYDRY, Czcigodny Sługa Boży o. Stanisław od Jezusa Maryi Papczyński i jego dzieło w świetle dokumentów, Warszawa 1937, 103.
16 F. GIEDROJĆ, Mór w Polsce w wiekach ubiegłych. Zarys historyczny, Warszawa 1899, 53—58
17 S.M. SYDRY, 165-177; por. T. ROGALEWSKI, Stanisław Papczyński…, 227; zob. K. J. Krzyżanowski, O powrót do idei przewodniej Zgromadzenia Marianów, „Immaculata” 1969 nr 51, s. 28.
18 Objaśnienie z informacją o Zakonie OO. Marianów, s. 2 (nr 1), w: Uświadomienie o sukience albo Szkaplerzu Niepokalanego Poczęcia (...) y różne nabożeństwo (...) za Dusze Umarłych z poprzedzającą wprzód informacją ... Wyd. 4. Berdyczów 1773.
19 S.M. SYDRY, Czcigodny sługa…, 159: „Celem zgromadzenia ma być przede wszystkim niesienie pomocy duszom czyśćcowym. Służyć do tego będą wszelkie sposoby, a głównie sprawowanie Najświętszej Ofiary, odmawianie codzienne oficjum za zmarłych i całego różańca oraz inne umartwienia. Szczególną troską ma się otoczyć tych, którzy poginęli w czasie nieustannych wojen, częstych epidemii i różnych klęsk, jak i tych, którzy SA pozbawieni wszelkiej zgoła pomocy wiernych”.
20 T. ROGALEWSKI, Stanisław Papczyński…, 226-231.
21 Przepis ten mógł pochodzić z inspiracji o. Papczyńskiego albo zgadzał się z jego zamiarami. Na ten temat dodatkowe światło rzuca uświadomienie sobie elementarnych danych o dziejach tego oficjum i jego obowiązywalności w XVII w. Właściwe oficjum za zmarłych, wywodzące się ze starochrześcijańskiej praktyki modłów w określone dni po śmierci zmarłej osoby, powstało w VIII w. w ośrodkach klasztornych. Na przełomie X/XI w. stało się powszechną i obowiązkową codziennie praktyką w klasztorach i kapitułach. Obowiązek codziennego sprawowania tego oficjum zniósł św. Pius V (Breviarium Romanum, 1568). Od tej pory w chórze (!) należało je odmawiać w poniedziałki Adwentu i W. Postu, w pierwszy dzień każdego miesiąca (nie zajęty przez inne oficjum, a jeśli byłby zajęty, to następnego dnia) oraz w niektóre wigilie i dni kwartalne. Papież jednak usilnie zachęcał do praktykowania tej modlitwy w odmawianiu poza chórem, nadając odpust 100 dni za każdorazowe jej odmówienie w dni wyżej wymienione. Obowiązek odmawiania „Officium defunctorum" w chórze zniósł dopiero św. Pius X (rubryki z 1913 r. na podstawie bulli z 1911 r.). Na oficjum składały się początkowo tylko laudesy i nieszpory, od XIV w. także matutinum. Trzy modlitwy w ciągu dnia i kompleta doszły w 1913 r., kiedy „officium defunctorum", dotąd o charakterze wotywnym, a więc stale dodawane do oficjum dnia, także w dniu 2 XI, teraz — wypierając je — samo stało się oficjum dziennym w doroczne święto wspomnienia zmarłych.
22 K.J. KRZYŻANOWSKI, O powrót do idei…, 27. Zapis w księdze protokołów sporządził o. Aleksy FISCHER (zm. 1782) na podstawie nie istniejących dziś pamiętników o. Papczyńskiego; występuje w nim nawet konkretna data (11 lutego 1676) jako termin określenia „celu szczegółowego Zgromadzenia”.
23 S. PAPCZYŃSKI, Scripta historica…, 12: Fratribus meis /…/solidum sine labe Conceptae Virginis cultum, ferventem Defunctis opitulationem /…/ maxime et instantissime, recomendo. Tym razem w miejsce znanego nam wyrazu “suffragium” występuje nowy termin “opitulatio”, równoznaczny z poprzednim. „Cultus solidus” może oznaczać cześć nieustanną (stałą) i mocną, która angażuje także serce. Por. p. 6 w Test. II (1699/1701), Scripta historia…,136.
24 Rękopis w Bibl. Sem. Duch. w Lublinie, sygn. 523, zob. k. 176—185. Opis rękopisu oprac. H. D. WOJTYSKA, Katalog rękopisów Biblioteki Seminarium Duchownego w Lublinie, Lublin 1972. – Szczegółową analizę wymienionych rozważań przeprowadził T. ROGALEWSKI, Teologiczne podstawy życia chrześcijańskiego w nauczaniu założyciela i odnowiciela zgromadzenia księży Marianów, Lublin-Warszawa 1997, 138-145.
25 Stanislaus a Jesu Maria PAPCZYŃSKI, Templum Dei Mysticum, Cracoviae 1675, 173 i 193. Dziełko to było wydane także w Warszawie w 1741 i 1747 r..
26 C. J. KRZYŻANOWSKI, Stanislaus a Jesu Maria Papczyński. Magister studii perfectionis…, 498-500.
27 Spór doktrynalny w XVI w. na temat czyśćca znalazł swój wyraz w pismach m.in. Stanisława Lutomierskiego i Marcina Krowickiego ze strony protestantów oraz Andrzeja Zebrzydowskiego i Marcina z Klecka ze strony katolickiej. Echo tego sporu brzmi także w pismach z XVII i XVIII w. (zob. niżej przypis 29). Przykładem może być małe dziełko wydane przez jezuitów w Wilnie w 1700 roku pt. Odpowiedź na częste owe pytania: gdzie to napisane jest? katolicka i gruntowna, dyssydentska zaś fałszywa albo płocha. Autor omawia m.in. dwie kontrowersje, o czyśćcu (s.179-187) i o pomocy zmarłym (s. 187-191). Wymienia następujące formy i rodzaje pomocy: Ofiara Mszy św., modlitwy, jałmużny, posty, pielgrzymowanie i inne uczynki dobre. Ich sens uzasadnia odpowiednimi wersetami biblijnymi (zob. s. 187).
28 Zob. J. TAZBIR, Świt i zmierzch polskiej reformacji, Warszawa 1956, s. 152, 155 nn, 185, 190 n. — Por. monograficzne opracowania A. Kossowskiego i J. Łukaszewicza na temat protestantyzmu w XVI i XVII w. w Lublinie i Lubelskiem, na Wołyniu i w Poznaniu.
29 H. D. WOJTYSKA, Studia nad rękopisami nowożytnymi Biblioteki Seminarium Duchownego w Lublinie. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 25 (1972) 210, 218 i 221 n. - Por. M. BEDNORZ, Jezuici a religijność polska (1564—1964), „Nasza Przeszłość” 20 (1964) 169.
30 E. JARRA, Myśl społeczna o. Stanisława Papczyńskiego Założyciela Marianów, Stockbridge, Massachusetts (USA) 1962, 16, 27 n. - Por. G. KAROLEWICZ, Poglądy społeczne Stanisława Papczyńskiego. (Maszynopis rozprawy doktorskiej napisanej na Uniwersytecie Warszawskim), Warszawa 1964, 35.
31 S.M. SYDRY, Czcigodny sługa…, 228.
32 Zob. Norma vitae et alia scripta…, 34: parochos in laboribus ecclesiasticis humiliter adiuvare (I.3). Por. S. M. SYDRY, Czcigodny sługa…, 226, gdzie jest podany fragment pisma bpa Hieronima Wierzbowskiego, administratora generalnego diecezji poznańskiej (20 III 1699): „Instytut ten jest założony powagą biskupią w tym celu, aby wspierał zmarłych, pozbawionych pomocy, codziennymi modłami i odprawianiem mszy św. oraz aby niósł pomoc proboszczom w pracy duszpasterskiej, zwłaszcza w nauczaniu ludu początków wiary”.
33 Zob. B. KUPIS, Niedoceniony podręcznik retoryki Stanisława Papczyńskiego, Warszawa-Lublin 2006. – S.M. SYDRY, Czcigodny sługa, 177.
34 J. PIETRUSIŃSKI, Sługa Boży o. Stanisław Papczyński w wizerunkach malarskich oraz pomniki związane z miejscami jego urodzin i śmierci. (Album fotokopii z opisem w maszynopisie, w posiadaniu Archiwum Księży Marianów w Warszawie na Stegnach), Warszawa 1963; To samo pod zmienionym tytułem i z datą 15 marca 1964 roku, w: „Immaculata” nr 12 (505) 2006, s. 19-31. - B. KONOBRODZKA, Obrazy z kościoła parafialnego pod wezwaniem Nawrócenia św. Pawła w Skórcu (k. Siedlec), „Immaculata” 1971 nr 81/82, s. 21-22. - Do liczby 34 zaliczono także obraz z kościoła św. Pawła w Lublinie; w 1950 r. namalował go Adam Demont, wyznania ewangelickiego. – Obecnie, w okresie przygotowań do beatyfikacji, powstają nowe obrazy, m.in. Andrzeja Rzepkowskiego z Lublina, lecz tu je pomijamy.
35 Zob. S.M.SYDRY, Organizacja Zgromadzenia…, fotografia obrazu, po s. 148.
36 Zob. S.M. SYDRY, Czcigodny sługa…, 172 (fotografia obrazu).
37 S.M. SYDRY, 200-201. – Kapitule przewodniczył delegat biskupa, ks. Mateusz ILLMSTADT z instytutu księży komunistów, kanonik warszawski, ówczesny dziekan i prepozyt kalwaryjski w latach 1683-1690. Zob. M. PISARZAK, Religijne dzieje Góry Kalwarii, „Wiadomości Archidiecezji Warszawskiej” 76 (1986) 235.
38 M. PISARZAK, Religijne dzieje…, 230.
© 1996–2007 www.mateusz.pl