GRZEGORZ GINTER SJ
Kościół jest wspólnotą, która potrzebuje nieustannie się odnawiać. Ta odnowa ma swoje źródło w wierze, która konstytuuje Kościół. Jeśli będziemy rozumieć wiarę jako całkowite przylgnięcie do Boga, jako przekraczanie tego co widzialne, by dotknąć Niewidzialnego, to potrzebujemy nieustannie dostosowywać nasze życie do Boga, ku któremu zdążamy. Ten proces dostosowywania nazywa się nawracaniem i jest ściśle złączony z wiarą. Wiara, jeśli chce być żywa, potrzebuje ciągłego nawracania, a nawracanie, by dotykało głębi życia, potrzebuje żywej wiary. Chodzi tutaj zarówno o wiarę całego Kościoła, jak i każdego pojedynczego człowieka. Stąd wniosek, że pogłębianie wiary, a nawet samo życie wiarą wymaga nawracania się – nieustannej odnowy. Do tego wezwany jest cały Kościół i każdy wierzący z osobna.
Czasem głębokiej odnowy dla Kościoła był Sobór Watykański II. Odnowa ta charakteryzowała się dwoma fundamentalnymi cechami. Z jednej strony był to powrót do źródeł, a więc odczytanie na nowo całej żywej Tradycji Kościoła, która kształtowała Go przez wieki od czasów apostolskich. Jednocześnie zapoczątkowana wtedy reforma dostosowała życie Kościoła do współczesnych czasów, do sytuacji, w jakiej znalazł się świat, a w nim Kościół. Soborowe aggiornamento (uwspółcześnienie) dotknęło głęboko wszystkich dziedzin życia i działalności Kościoła, nie tracąc przy tym kontaktu z Jego żywą Tradycją. Na przedłużeniu tego ważnego momentu w dziejach Kościoła znajduje się pontyfikat Sługi Bożego Jana Pawła II, który jeszcze jako biskup krakowski, aktywnie uczestniczył w obradach soborowych. Później jako papież usilnie zabiegał o wprowadzenie w życie wszystkich postanowień Soboru, w których widział powiew Ducha Świętego, odnawiającego Kościół. W kolejnych latach swojego pontyfikatu, Jan Paweł II zwoływał synody biskupów, których celem było pogłębienie rozumienia i odnowienie różnych obszarów życia Kościoła. Owocem tego są adhortacje apostolskie, które podsumowują obrady Ojców Synodalnych, jednocześnie przekazują osobistą myśl Następcy Świętego Piotra. Dokumenty te podejmują temat odnowy życia chrześcijańskiego w jego konkretnych wymiarach. Chciałbym przedstawić teraz główne założenia odnowy najważniejszych dziedzin życia Kościoła, jakie wyłaniają się z lektury wybranych adhortacji posynodalnych. Skupię się na kilku wybranych adhortacjach (wymienionych w kolejności powstawania): Catechesi tradendae – o katechizacji w naszych czasach (1979); Familiaris consortio – o zadaniach rodziny chrześcijańskiej we współczesnym świecie (1981); Redemptionis donum – o konsekracji zakonnej w świetle tajemnicy Odkupienia (1984); Reconciliatio et paenitentia – o pojednaniu i pokucie w dzisiejszym posłannictwie Kościoła (1984); Christifideles laici – o powołaniu i misji świeckich w Kościele i świecie (1988); Pastores dabo vobis – o formacji kapłanów we współczesnym świecie (1992) oraz Vita consecrata – o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i świecie (1996).
W wymienionych wyżej adhortacjach główny nacisk jest położony na odnowie świata i Kościoła poprzez przemianę serca i odnowę życia każdego chrześcijanina. Musi mieć ona swój początek w powrocie do źródeł. Stąd papież, pisząc o odnowie, rozpoczyna od przedstawienia zamysłu Boga względem człowieka. Ma to doniosłe konsekwencje, ponieważ pokazuje źródło i cel wszelkiej odnowy, a jest nim Bóg. Człowiekowi trudno jest zmienić dogłębnie swoje życie bez Bożej łaski, ryzykując, że będzie to zmiana powierzchowna. Bóg musi być postawiony jako cel wszelkiego nawracania się i odnowy życia. Jako Stwórca człowieka nadaje On sens Jego życiu i bez Niego człowiek nie może do końca zrozumieć tak siebie, jak i otaczającego go świata. To zakłada w pierwszym rzędzie odnowę życia duchowego i moralnego, która dotknie najgłębszych warstw życia człowieka. Zwrócenie się ku Bogu i podporządkowanie życia wymaganiom Ewangelii są pierwszymi warunkami jakiejkolwiek odnowy w Kościele i życiu wierzących. Ma się to realizować poprzez życie modlitwą, czyli bycie w nieustannej relacji do Boga oraz poprzez czerpanie ze źródeł łaski, jakimi są sakramenty. Niemniej ważna jest pogłębiona lektura Pisma Świętego jako słowa miłości płynącego od Boga do człowieka. Charakterystycznym cechą każdej nieomal adhortacji jest odwołanie się do Pisma Świętego, jako źródła Objawienia, a więc i źródła odnowy (por. Rz 10, 17).
Kolejnym ważnym rysem odnowy w Kościele, jaki można zaobserwować w adhortacjach Jana Pawła II, jest prymat jednostki, czyli osoby, nad ogółem, tj. instytucją czy jakimkolwiek systemem. Wyraża się to w podwójnej trosce papieża. Z jednej strony wszelka odnowa ma służyć człowiekowi w jego rozwoju i podniesieniu człowieczeństwa do takiego poziomu, by przez nie świat mógł zobaczyć Boga. Z drugiej strony, jakakolwiek reforma instytucji czy systemów musi się rozpocząć od pojedynczego człowieka. Przemiana całego świata i jego struktur zależy od nawracania się każdego wierzącego. Istotnym miejscem tej odnowy jest godność każdego człowieka. Ten motyw powtarza się w wielu dokumentach. Dla Ojca Świętego Jana Pawła II jest to sprawa fundamentalna. Wskazując na panującą dziś w świecie niesprawiedliwość, krzywdę ludzka, poniżanie człowieka i traktowanie go przedmiotowe (jak zauważa, nawet formacja w seminariach duchownych może człowieka uprzedmiotawiać), wzywa jednocześnie do walki o godność każdego człowieka, szacunek dla każdego życia od poczęcia do naturalnej śmierci, szacunek dla rodzin czy godziwe warunki pracy. Wezwanie to kieruje do każdego człowieka, szczególnie zaś do tych, którym powierzono władzę w państwie, do lekarzy, naukowców i twórców kultury.
Aby ta przemiana była skuteczna, człowiek musi najpierw swoje życie skierować ku Bogu i odnowić relacje z Nim. Wszelkie nawrócenie i reforma życia potrzebuje zakorzenienia w Chrystusie. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że reforma dotknie formy zewnętrznej Kościoła (poprzez nawrócenie tylko zewnętrzne wierzących), nie dotykając jego ducha i życia. To może doprowadzić do takich konsekwencji jak: rutyna, poszukiwanie sukcesów duszpasterskich czy stworzenie z organizacji kościelnej celu samego w sobie. Innymi słowy, środki mogą przesłonić a nawet zastąpić cel. Stąd nacisk papieża w adhortacjach, aby Bóg stał w centrum wszelkiego nawracania się i odnowy.
Jednym z ważniejszych wezwań, jakie kieruje Jan Paweł II, i które uważa za ważny element odnowy Kościoła i świata, jest wezwanie do jedności. Wobec faktu, ze w wielu miejscach świata trwają wojny, konflikty zbrojne, nienawiść rozlewa się szerokim strumieniem a terroryzm niszczy życie wielu ludzi i zakłóca ich pokojową egzystencje, papież wskazuje, że prawdziwa przemiana świata ma dotknąć także i tego wymiaru ludzkiego życia. O jedności, życiu wspólnotowym czy braterskim pisze w kilku adhortacjach ukazując wiele jej poziomów, a każdy z nich jest jednakowo ważny. Jedność więc potrzebna jest w rodzinach, w życiu osób świeckich, zakonach i wśród kapłanów. Kierując słowa do zakonników pisze o palącej potrzebie dawania świadectwa w świecie poprzez życie braterskie. Jednym z aspektów jedności jest współpraca, współdziałanie na wielu płaszczyznach. Chodzi o współpracę między biskupami a podległymi im księżmi, współpracę księży pomiędzy sobą, współdziałanie duchownych ze świeckimi i świeckich z duchownymi. Papież za św. Pawłem ukazuje Kościół i świat jako jeden organizm, w którym każdy ma swoje miejsce i cel do zrealizowania. Nie ma gorszych ani lepszych komórek, każdy wierzący ma pomnażać talenty i przynosić owoce, współdziałając dla dobra wspólnoty, korzystając z darów i charyzmatów, jakimi go Bóg obdarzył.
Ważną rzeczą, która wypływa z tego, co wyżej zostało napisane, jest przyjęcie i realizowanie w pełni własnego powołania. Od tego zależy także odnowa instytucji i struktur kościelnych. Odnowę tą mają czynić ludzie przemienieni przez Chrystusa. Głównym ich zadaniem jest odnowa osobistego powołania – misji, jaką mają do spełnienia w świecie. Osoby duchowne i konsekrowane powinny wrócić do pierwotnej miłości do Boga, którą wyraziły przez przyjęcie sakramentu święceń lub przez konsekrację zakonną. Całkowite przylgnięcie do Chrystusa przemieni ich życie i nada ogromny dynamizm apostolski ich posługiwaniu. Osoby świeckie zaś mają przede wszystkim trwać w swoim powołaniu, którego istotą jest właśnie bycie świeckimi. Biorąc czynny udział w życiu rodzinnym, społecznym czy politycznym, mają wprowadzać do Niego Chrystusa. Ich przemienione, chrześcijańskie życie powinno zrealizować wołanie apostoła, aby Bóg był wszystkim we wszystkich (1 Kor 15, 28).
Podsumowując tą krótką charakterystykę adhortacji Jana Pawła II trzeba powiedzieć, że o ile z jednej strony dzieło odnowy jest ciągle kontynuowane w Kościele, z drugiej strony widać, jak wiele postulatów soborowych, czy pochodzących z późniejszych dokumentów, nie doczekało się jeszcze wprowadzenia w życie. W niczym nie umniejsza to dziełu przemiany, stanowi natomiast wezwanie dla Pasterzy Kościoła oraz wszystkich wiernych do nieustannego nawracania się i podejmowania przez to dzieła odnowy Kościoła. Wierzę, że Sługa Boży Jan Paweł II, któremu sprawa ta leżała mocno na sercu i wiele wysiłku włożył w to, by Kościół się nieustannie odnawiał, wspiera to dzieło wspólnoty wierzących swoim wstawiennictwem i może być uznany za patrona tej odnowy.
Grzegorz Ginter SJ
© 1996–2006 www.mateusz.pl