BRZEMIĘ I ZADANIE

Orędzie Ojca św. Jana Pawła II wygłoszone 17 X 1978
w Kaplicy Sykstyńskiej na zakończenie konklawe.

Czcigodni Nasi Bracia, umiłowane dzieci Kościoła Świętego i wy, wszyscy ludzie dobrej woli, którzy Nas słuchacie! Jedno tylko słowo, pośród tylu innych, natychmiast Nam się nasuwa, kiedy po wyniesieniu na Stolicę Piotrową, mamy wam się przedstawić: a jest to słowo, które, podkreślając w sposób wyrazisty ciasne granice Naszych możliwości jako osoby ludzkiej - tym ostrzejsze rzuca światło na ogromne brzemię i zadanie, jakie Nam powierzono: "O głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga! Jakże niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi!" (Rz 11, 33). Gdyż rzeczywiście, któż mógł przewidzieć po śmierci niezapomnianego papieża Pawła VI przedwczesną śmierć jego najmilszego Następcy, Jana Pawła I? I czyż My sami mogliśmy przewidzieć, że ich budzące bojaźń dziedzictwo zostanie nałożone na nasze barki? Toteż właśnie My winniśmy rozważać tajemniczy zamysł Boga przewidującego i łaskawego, nie by ten zamysł zrozumieć, ale by wielbić i wznosić modły. Zaiste, odczuwamy wewnętrzną potrzebę powtórzenia słów Psalmisty, który zwracając oczy ku niebu, zawołał: "Skąd nadejść ma dla mnie pomoc? Pomoc moja od Pana" (Ps 121, 1-2). Te nieprzewidziane wydarzenia - które jedno po drugim - zaszły w tak krótkim czasie oraz owa niedostateczność, z jaką możemy odpowiedzieć na oczekiwania, nie tylko skłaniają Nas do zwrócenia Naszych myśli do Pana, do zawierzenia Mu we wszystkim, ale także nie pozwalają przedstawić wam dobrze przemyślanego i należycie wypracowanego programu Naszego pontyfikatu. Ale jako uzupełnienie tego, czego nie ma - istnieje coś w rodzaju gotowego uzupełnienia, które samo w sobie stanowi znak pokrzepiającej obecności Bożej.

Niewiele więcej niż miesiąc upłynął od czasu, kiedy my wszyscy - tak wewnątrz jak i na zewnątrz tej historycznej Kaplicy Sykstyńskiej - słuchaliśmy, jak przemawiał papież Jan Paweł I na samym początku swego papieskiego posługiwania, po którym tak wiele można się było spodziewać. Sądzimy, że nie godzi się pominąć tego przemówienia, tak ze względu na trwające jeszcze w naszych sercach wspomnienie, jak i na te mądre wskazówki, jakie w nim były zawarte. Ta sama mowa, z uwzględnieniem warunków, w jakich została wygłoszona, jak wówczas była słuszna, tak - Naszym zdaniem - zachowała swoją siłę i teraz u progu nowego rozpoczynającego się papieskiego posługiwania, od jakiego My sami, zobowiązawszy się w obliczu Boga i Kościoła, nie możemy się uchylić.

Jednakże pragniemy uwydatnić pewne główne zagadnienia, jak gdyby linie kierunkowe, które uważamy za rzecz największej wagi, do których - jak zamierzamy i jak z pomocą Bożą ufamy - będziemy dążyli nie tylko z napięciem uwagi i woli, ale które również w sposób zdecydowany chcemy wprowadzać w czyn z tą intencją, by one znalazły swój wyraz w prawdziwym życiu Kościoła. Przede wszystkim chcemy przypomnieć o trwałym znaczeniu II Soboru Watykańskiego; Naszym niewątpliwym obowiązkiem jest staranne doprowadzenie Soboru do skutku. Czyż bowiem ten powszechny Sobór nie jest kamieniem milowym, wydarzeniem największej wagi w dziejach Kościoła, trwających już prawie dwa tysiąclecia, a więc i najważniejszym wydarzeniem w religijnych dziejach świata i czyż nie dotyczy on całej dziedziny kultury ludzkiej? Sobór jednak nie zawiera się jedynie w samych dokumentach ani nie zamyka się w tych zastosowaniach, jakie zostały podjęte w latach posoborowych. Słusznie więc sądzimy, że Naszym pierwszym obowiązkiem jest jak najbardziej sumienne staranie o wykonywanie dekretów, norm i wskazań tego powszechnego Soboru; będziemy to czynić w sposób równocześnie roztropny i pobudzający, starając się zwłaszcza, by najpierw umocnił się właściwy sposób myślenia; trzeba bowiem, by umysły zestroiły się z Soborem, zanim zaczną realizować w życiu to, co on ogłosił, i aby te sprawy, które w dziele Soboru są - jak to się mówi - zawarte implicite, można było wydobyć i wyjaśnić w świetle tych doświadczeń, jakie już zostały dokonane, i postulatów, jakie w nowych okolicznościach zostały wysunięte. Krótko mówiąc: trzeba te płodne ziarna, jakie Ojcowie Soboru powszechnego, karmieni słowem Bożym, zasiali w dobrą ziemię (zob. Mt 13, 8, 23), doprowadzić do dojrzałości w ten mianowicie sposób, jaki właściwy jest dynamizmowi życia.

To zasadnicze postanowienie wierności wobec II Soboru Watykańskiego i - w tym, co Nas dotyczy - wyraźna wola jego realizowania może obejmować rozmaite dziedziny: dziedzinę misyjną i ekumeniczną, dziedzinę dyscypliny i właściwej organizacji; jest jednak pewna dziedzina, która zasługuje na szczególną troskę: dziedzina eklezjologii. Czcigodni Bracia i ukochane dzieci całego świata katolickiego, trzeba na nowo wziąć w nasze ręce tę Wielką Kartę Soboru, jaką jest Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium; trzeba na nowo i z wielkim staraniem rozważać naturę i zadanie Kościoła, jego sposób istnienia i działania, nie tylko po to, by coraz lepiej urzeczywistniać żywotną wspólnotę w Chrystusie tych wszystkich, którzy w Niego wierzą i Mu ufają, ale i po to, by urzeczywistniać coraz szersze i ściślejsze zjednoczenie całej rodziny ludzkiej. Papież Jan XXIII zwykł był mówić: "Kościół Chrystusowy - światłem ludów"; Kościół bowiem - takim echem odpowiedział Sobór na słowa papieża - jest powszechnym sakramentem zbawienia i jedności dla całego rodzaju ludzkiego (zob. konstytucja dogmatyczna Lumen gentium, nr 1 i 48; dekret Ad gentes, nr 1).

Tajemnica zbawienia, która jest skierowana na Kościół i przez Kościół się aktualizuje, ta dynamiczna siła, która mocą owej tajemnicy pobudza Lud Boży, ta szczególna więź - lub kolegialność - która "z Piotrem i pod przewodnictwem Piotra" łączy wzajemnie ze sobą Pasterzy - to są tematy, o których myśleć nigdy nie dosyć, jeżeli - licząc się z wiecznymi i doczesnymi potrzebami ludzi - mamy odkryć sposoby, w jakich Kościół winien być obecny i działać. Dlatego uznanie, jakie należy się temu dokumentowi soborowemu rozważanemu w świetle tradycji i w związku ze sformułowaniami dogmatycznymi I Soboru Watykańskiego sprzed stu lat - dla nas Pasterzy i dla wiernych będą niewątpliwym drogowskazem i silnym bodźcem, byśmy - powtórzmy - kroczyli po szlakach życia i historii.

Wzywamy więc w szczególny sposób - w celu rozbudzenia większej świadomości w umysłach i czujniejszego podejmowania posługi - do pogłębienia tego co wynika z więzi kolegialnej; więzią tą Biskupi łączą się ściśle z następcą świętego Piotra i między sobą nawzajem w wypełnianiu przesławnych powierzonych im zadań: oświecenia ludu Bożego światłem Ewangelii, uświęcania go przez łaskę i prowadzenia go przez pracę duszpasterską. Kolegialność bez wątpienia dotyczy również prawidłowego rozwoju instytucji, już to nowych, już to przystosowanych do aktualnych potrzeb, aby ukazała się jak największa jedność umysłów, zamierzeń i inicjatywy w budowaniu tego Ciała Chrystusowego, jakim jest Kościół (zob. Ef 4,12; Kol 1,24). W związku z tym przypominamy przede wszystkim Synody Biskupów, jeszcze przed zakończeniem Soboru ustanowione przez człowieka wielkiego umysłu, Pawła VI (zob. Motu proprio Apostolica sollicitudo, AAS 57, 1965, str. 775-780).

Oprócz tego powołania się na Sobór istnieje obowiązek zachowania pełnej wierności wobec posłannictwa, które przyjęliśmy i do którego my więcej niż inni jesteśmy obowiązani. Objąwszy najwyższy urząd w Kościele, tym samym winniśmy dawać przykład tak co do zdecydowania jak i działania. My więc ze wszystkich sił mamy dbać o okazywanie tej wierności, a co za tym idzie; mamy zachować nienaruszony depozyt wiary, skoro Nas dotyczy szczególny nakaz Chrystusa, który Piotrowi, ustanowionemu opoką Kościoła, powierzył klucze Królestwa niebieskiego (zob. Mt 16,18-19), który nakazał mu braci utwierdzać (Łk 22,32) i w dowód miłości paść owce i baranki trzody swojej (zob. J 21,15-17). Jesteśmy całkowicie przekonani, że w żadnym z prowadzonych dzisiaj badani tego, co nazywa się "posługą Piotrową", nie można pominąć tych trzech osi ewangelicznych, jeżeli ma się wydobyć na światło to, co jest właściwe i specyficzne dla tej posługi. Chodzi tu bowiem o szczególne zobowiązania urzędu, związane z sama naturą Kościoła, dla zachowania jego wewnętrznej jedności i dla zabezpieczenia jego duchowego posłannictwa. Te obowiązki powierzono nie samemu tylko Piotrowi, ale również jego prawowitym następcom. Jesteśmy przekonani, że tę wyjątkową posługę zawsze trzeba odnosić do miłości jako do źródła, które je ożywia, a także do atmosfery, w której się ona rozprzestrzenia, gdyż miłość jest jak gdyby konieczną odpowiedzią na pytanie Jezusa: "Miłujesz Mnie?". Dlatego powtarzamy słowa świętego Pawła: "Miłość Chrystusowa przynagla nas" (2 Kor 5,14), gdyż chcemy, by nasza posługa od samego początku była posługą miłości, i to we wszystkich sposobach, w jakich ona się będzie objawiać i wypowiadać.

W tych sprawach będziemy się starali iść za przykładem przesławnej szkoły naszych bezpośrednich Poprzedników. Któż nie pamięta słów Pawła VI, głosiciela "cywilizacji miłości"; tego, który jakby w wewnętrznym przeczuciu, zaledwie miesiąc przed śmiercią powiedział: "Wiarę zachowałem" (zob. Kazanie na uroczystość świętych Piotra i Pawła, AAS 70, 1978, str. 395), a powiedział to nie po to, by siebie chwalić, lecz by po piętnastu latach pełnienia posługi apostolskiej swoje tak bardzo religijne sumienie tym wnikliwiej zbadać.

A cóż powiemy o Janie Pawle I? Wydaje się, że dopiero wczoraj występował z tego naszego grona, by przywdziać szatę papieską - nielekkie brzemię - ale jaki żar miłości, więcej, jaki "przelewający się strumień miłości", którego właśnie życzył światu w ostatnim niedzielnym przemówieniu przed modlitwą Anioł Pański - spłynął od niego na świat w tak krótkich dniach jego pontyfikatu! Podbudowywał to także mądrymi kazaniami katechetycznymi, jakie wygłaszał do wiernych, przyjmowanych na audiencjach publicznych, kazaniami o wierze, nadziei i miłości.

Czcigodni Bracia w biskupstwie i umiłowane dzieci, jest rzeczą oczywistą, że wierność obejmuje również zdecydowanie posłuszeństwo względem magisterium Piotra, zwłaszcza w tym, co dotyczy doktryny; "obiektywny" charakter tego magisterium winien być zawsze rozważany, a także chroniony ze względu na trudności, jakie w naszych czasach gdzieniegdzie zagrażają niektórym prawdom wiary katolickiej. Dalej, wierność obejmuje przestrzeganie norm liturgicznych, ogłoszonych przez autorytet Kościoła, i dlatego wyklucza ona zarówno wprowadzanie dowolnych, nie kontrolowanych zmian, jak i uparte odrzucanie tego, co w odniesieniu do świętych obrzędów zostało ustanowione i przyjęte. Wierność odnosi się także do wielkiej dyscypliny Kościoła, o której mówił Nasz bezpośredni Poprzednik. Dyscyplina nie ma na celu gnębienia czy, jak to mówią, udręczania; jej celem jest zapewnienie właściwego ładu w mistycznym Ciele Chrystusa; ona sprawia, że te więzi, jakie łączą wszystkie członki, z których się składa to Ciało, pełnią swoje funkcje w sposób normalny i naturalny. Wierność oznacza ponadto wypełnianie wymagań powołania kapłańskiego i zakonnego w taki sposób, by to, co przed Bogiem dobrowolnie zostało przyrzeczone, zawsze zachować i coraz bardziej rozwijać aż do takiego życia, które będzie przepojone pojmowaniem nadprzyrodzonym.

W tym, co dotyczy wiernych - jak mówi samo słowo - wierność ma być ich obowiązkiem stanu jako chrześcijan, zgodnie z najwłaściwszą tego stanu naturą. Niechaj ochoczo i szczerze tę wierność okazują i świadczą o niej tak przez posłuszeństwo wobec świętych Pasterzy, ustanowionych przez Ducha Świętego do kierowania Kościołem Bożym (zob. Dz 20,28), jak i przez udział w inicjatywach i pracach, do których zostali powołani.

Nie godzi się Nam na tym miejscu zapomnieć o Braciach, należących do innych Kościołów i do innych wspólnot chrześcijańskich. Sprawa ekumenizmu jest tak ważna i wymagająca tak wielkiej roztropności, że w tej chwili nie wolno Nam o niej milczeć. Ileż to razy rozmyślaliśmy wspólnie o ostatniej woli Chrystusa, który prosił Ojca o dar jedności dla swoich uczniów (zob. J 17,21-23)? Któż nie pamięta, z jakim naciskiem święty Paweł mówił o "jedności duchowej", dzięki której uczniowie Chrystusa będą mieli "tę samą miłość i wspólnego ducha, pragnąc tylko jednego" (zob. Flp 2,2)? Trudno więc uwierzyć, że wśród chrześcijan trwa jeszcze ten godny pożałowania podział, który dla innych stanowi przyczynę wahań, a może i zgorszenia. Toteż chcemy iść dalej przetartą już na szczęście drogą, i popierać to, co sprzyja usuwaniu przeszkód, pragnąc, by wspólnym wysiłkiem udało się wreszcie doprowadzić do doskonałej jedności.

Zwracamy się również do wszystkich ludzi, będących Naszymi braćmi jako dzieci wszechmocnego Boga, których kochać i którym służyć winniśmy, okazując im - bez zarozumiałości, lecz ze szczerą pokorą - Naszą wolę oddania się rzeczywistej pracy dla zawsze aktualnej i najważniejszej sprawy pokoju, postępu i sprawiedliwości międzynarodowej. Nie kieruje Nami żadna intencja mieszania się w sprawy polityczne czy brania udziału w zarządzaniu sprawami doczesnymi: albowiem jak Kościół nie pozwala się zamknąć w żadnych formach ziemskich, tak i My, choć dotykamy palących problemów ludzi i narodów, powodujemy się jedynie racjami religijnymi i moralnymi. Idąc za Tym, który swoim uczniom przedstawił ideał doskonałości, na mocy którego mają się stać "solą ziemi" i "światłem świata" (Mt 5,13-16), chcemy uświęcić i umocnić podstawy duchowe, na których opiera się społeczeństwo ludzkie. Sprawa ta wydaje się nam tym bardziej paląca i konieczna, że utrwalają się różnice i rozdźwięki, które w niemałych częściach globu stają się przyczyną sporów i konfliktów i stanowią coraz groźniejsze niebezpieczeństwo przerażających klęsk. Będziemy się więc zawsze usilnie starali zapobiegać takim problemom przez działanie właściwe i bezinteresowne, szukające natchnienia w Ewangelii. Niech Nam wolno będzie na tym miejscu wziąć przynajmniej udział w najważniejszej trosce, jakiej dało wyraz Kolegium Ojców Kardynałów w okresie Sede vacante, w trosce o ukochaną ziemię Libanu i o jego lud, któremu wszyscy życzymy gorąco pokoju w wolności. W tej chwili do wszystkich narodów i do wszystkich ludzi chcemy wyciągnąć ręce i samo serce otworzyć dla wszystkich, którzy cierpią wskutek jakiejkolwiek niesprawiedliwości, lub - jak to się mówi - dyskryminacji czy to z przyczyn ekonomicznych i społecznych, czy politycznych, czy wreszcie wolności sumienia i uprawnionej wolności religijnej. Wszelkimi sposobami winniśmy dążyć do tego, by każda istniejąca w naszych czasach forma niesprawiedliwości została poddana wspólnemu rozpatrzeniu i w świecie rzeczywiście naprawiona - tak, by wszyscy ludzie mogli wieść życie prawdziwie godne człowieka. To zaś, co dotyczy posłannictwa Kościoła, zostało wyjaśnione podczas II Soboru Watykańskiego, i to nie tylko w konstytucji dogmatycznej Lumen gentium, ale również w konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes.

Bracia i ukochane dzieci! Wydarzenia, jakie zaszły ostatnio w Kościele i w świecie, dla nas wszystkich stanowią zbawienne napomnienie: Jaki będzie Nasz pontyfikat? Jaki los z Bożego zrządzenia czeka Kościół w najbliższych latach? I jaką drogą pójdzie rodzaj ludzki w tym kończącym się już wieku, zbliżającym się właśnie do roku dwutysięcznego? Na takie bardzo śmiałe pytania - jedna jest odpowiedź: "Bóg to wie" (zob. 2 Kor 12,2-3). Nasz osobisty los, który nieoczekiwanie wyniósł nas do najwyższej odpowiedzialności w posłudze apostolskiej, jest rzeczą mało ważną, Nasza osoba - chcielibyśmy to bardzo wyraźnie powiedzieć - winna zniknąć w obliczu wielkiego zadania, które mamy pełnić. I tutaj Nasze słowa zmieniają się już w prośbę. Po Naszych modlitwach wzniesionych do Boga czujemy, że potrzeba Nam waszych modlitw o uzyskanie tej koniecznej pomocy z wysokości, dzięki której dzieło Poprzedników Naszych będziemy mogli podjąć w tym miejscu, w którym oni od niego odeszli.

Do poruszającego serce wspomnienia o Nich dołączamy pozdrowienie, z jakim, pełni pamięci i wdzięczności, zwracamy się do każdego z was, Czcigodni Bracia Nasi: następnie z wielkim zaufaniem pozdrawiamy pozostałych Braci w Biskupstwie, którzy w rozmaitych częściach świata troszczą się o lokalne Kościoły, czyli wybrane cząstki Ludu Bożego (zob. dekret Christus Dominus, 11) i pracę swoją włączają w dzieło powszechnego zbawienia. Następnie z radością spoglądamy na zastępy kapłanów, na mnogość misjonarzy, na rzesze zakonników i zakonnic, i pamiętni słów naszego Zbawiciela: "Żniwo wprawdzie wielkie, ale robotników mało" (Mt 9,37-38; Łk 10,2), z całego serca pragniemy, by ich liczba wzrastała. Spoglądamy też na rodziny i wspólnoty chrześcijańskie, na liczne stowarzyszenia zajmujące się apostolstwem, na wiernych, którzy - chociaż pojedynczo nie są Nam znani, nie są dla Nas bezimiennym tłumem ani obcymi, ani wcale nie stoją na jakimś niższym miejscu, skoro należą do zaszczytnej całości Kościoła Chrystusowego. Pośród nich ze szczególną troską patrzymy na kalekich, ubogich, chorych, strudzonych i strapionych.

Im właśnie u progu naszej posługi pasterskiej chcemy serce Nasze otworzyć. Przecież to wy, bracia i siostry, poprzez wasze cierpienia macie uczestnictwo w męce samego naszego Zbawiciela i w pewien sposób ją dopełniacie (zob. Kol 1,24). Niegodny następca Piotra, który stara się poznać "niezgłębione bogactwa Chrystusa" - waszej pomocy, waszej modlitwy, waszego poświęcenia czy "ofiary" jak najbardziej potrzebuje i jak najpokorniej o nią was prosi.

Pozwólcie Nam również, bracia i ukochane dzieci, którzy Nas słuchacie, że z nie dającej się wymazać miłości dla ziemi rodzinnej, dołączymy osobne i szczególne pozdrowienia tak dla wszystkich współobywateli naszej Polski "zawsze wiernej", jak i dla Biskupów, kapłanów i wiernych Kościoła krakowskiego: w tym pozdrowieniu wspomnienia i uczucia, tęsknota i nadzieja splatają się nierozłącznie.

W tej właśnie godzinie, ciężkiej i pełnej bojaźni, musimy z synowskim oddaniem zwrócić myśli ku Maryi Dziewicy, która w tajemnicy Chrystusa zawsze żyje i działa jako Matka, i musimy powtórzyć te słowa: Totus Tuus (Cały Twój), jakie przed dwudziestu laty, w dniu sakry biskupiej wpisaliśmy w Nasze serce i w Nasze godło. Musimy też wzywać świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz wszystkich świętych i błogosławionych Kościoła powszechnego. W tej właśnie godzinie pozdrawiamy wszystkich: starców, dorosłych, młodzież, dzieci i nowo narodzonych - poruszeni tym gorącym poczuciem ojcostwa, jakie się z serca Naszego wyrywa. Do wszystkich zwracamy się ze szczerym życzeniem, by "wzrastali w łasce i poznaniu Pana naszego Jezusa Chrystusa", jak tego pragnął Książę Apostołów (2 P 3,18).

Wszystkim udzielamy Naszego pierwszego Apostolskiego Błogosławieństwa, które niechaj nie tylko im, ale całej rodzinie ludzkiej - przyniesie obfitość darów Ojca naszego w niebie. Amen.