Czynniki warunkujące
poczucie szczęścia w małżeństwie

ks. Ryszard Andrukiewicz

 

Powodzeniu małżeństwa sprzyjają - lub nie sprzyjają - rozmaite czynniki tworzące strukturę wzajemnie na siebie oddziałujących elementów. Maria Braun-Gałkowska wymienia następujące rodzaje warunkowań powodzenia małżeństwa:

1. czynniki działające przed zawarciem małżeństwa:
   1. dojrzałość do małżeństwa,
   2. wybór współmałżonka,
2. czynniki działające w czasie trwania małżeństwa:
   1. uwarunkowania zewnętrzne,
   2. uwarunkowania wewnętrzne.

Omówię wszystkie czynniki kolejno.

Dojrzałość do małżeństwa

Prócz oczywistej konieczności uzyskania dojrzałości fizycznej i prawnej, wymienia się dojrzałość socjalną i psychiczną. Przez dojrzałość socjalną rozumie się możliwość podjęcia pracy zawodowej i samodzielnego utrzymania się. Dojrzałość psychiczna jest pojęciem bardziej złożonym. Chodzi o osiągnięcie takiego poziomu rozwoju umysłowego, który umożliwia realistyczną ocenę sytuacji, ocenę samego siebie i skutków swoich czynów, a także dojrzałość emocjonalną. Jej istotnym elementem jest akceptacja swojej płci, równowaga emocjonalna i zdolność do uczuć społecznych, empatii, życzliwości i bezinteresowności. Szczególnie istotnym elementem dojrzałości do małżeństwa jest osiągnięcie właściwego poziomu zdolności do miłości. U człowieka dojrzałego potrzeby drugiej osoby stają się równie ważne, a nawet ważniejsze niż własne. Dawanie sprawia mu więcej przyjemności niż branie.

"Kochać" staje się czymś ważniejszym niż "być kochanym". Dojrzałość osobowości zależy w dużej mierze od oddziaływania rodziny macierzystej. Wpływ rodziny na zadowolenie z małżeństwa zaznacza się w sposób jeszcze bardziej bezpośredni poprzez urabianie obrazu małżeństwa i rodziny. Wzory stosunków międzyosobowych i podstawowych ról rodzinnych, wyniesione z wczesnego dzieciństwa, stają się punktem odniesienia dla własnego postępowania w życiu rodzinnym. Małżonkowie mają nieraz odmienne wzory, z których dopiero w trakcie trwania małżeństwa mogą wytworzyć jeden wspólny wzór postępowania.

Na tworzenie się osobowości i wzorów zachowań ma wpływ cała rodzina macierzysta. Ważną rolę odgrywają kontakty między rodzeństwem. Uczą one współżycia z grupą i osobami równymi sobie. Pewne znaczenie więc ma liczebność rodziny macierzystej. O dojrzałości do małżeństwa świadczy również przemyślana decyzja jego zawarcia, długość czasu narzeczeństwa ma wielką wagę. Znaczenie mają też pierwsze doświadczenia seksualne młodzieży.

Charakter tych doświadczeń ma wyraźny wpływ na późniejszy stopień satysfakcji z pożycia seksualnego w małżeństwie. Jest to następstwem działania "prawa pierwszych połączeń" polegającego na tym. że każde przeżycie pierwszorazowe jest najsilniejsze i pozostawia trwały ślad stając się stereotypem trudnym do przekształcenia. Pierwsze przeżycie staje się punktem odniesienia dla następnych.

Tak więc okres przed zawarciem związku małżeńskiego warunkuje poziom dojrzałości psychicznej w momencie zawierania małżeństwa. Dojrzałość ta może nadal wzrastać, ale często od jej poziomu na początku małżeństwa zależą jego dalsze losy.

Wybór współmałżonka

Chodzi tu o dobór psychiczny i seksualny. Powszechnie uważa się, że wybór małżonka determinuje jakoś dalsze losy związku. Wybór małżonka jest obecnie sprawą osobistą i decyzją indywidualną, dokonuje się jednak zgodnie z pewnymi prawidłowościami.

Wybór dokonywany w dość młodym wieku, kiedy jeszcze trudno o większe doświadczenie życiowe, jest pewnego rodzaju przypadkiem decydującym o szczęściu małżeńskim lub rozwodzie. Istnieje tendencja do doboru wybiórczego pozytywnego, to znaczy, że małżeństwa dobierają się najczęściej na zasadzie podobieństwa cech antropologicznych, takich jak wzrost, waga, proporcje ciała, kształt twarzy, niektóre właściwości biochemiczne przemiany materii itd. Także badania socjologiczne wykazały, że zasadą doboru współmałżonka jest podobieństwo sytuacji społecznej (wiek, wykształcenie, pochodzenie społeczne, zawód). Czynniki te określają "pole wybieralności", w którym najczęściej dokonuje się wyboru współmałżonka.

Badania psychologiczne również wskazują na podobieństwo jako zasadę wyboru. Niektórzy badacze jednak uważają, że dla powodzenia małżeństwa dobrze jest, jeśli małżonkowie mają cechy przeciwstawne. Szczególnie ważna jest komplementarność potrzeb. Inni uważają, że podobieństwo osobowości, gustów, zainteresowań i aspiracji warunkuje pozytywne kontakty małżeńskie. Inna hipoteza łączy te teorie. Jedne potrzeby i tendencje powinny być podobne, np. temperament, potrzeby seksualne, uzdolnienia; inne uzupełniające się np. tendencje do dominacji i submisji. Przedstawione teorie są w pewnym sensie statyczne. Podkreślają znaczenie cech "zastanych" w momencie zawierania związku małżeńskiego. Inne podejście podkreśla znaczenie nieustannego rozwoju miłości, wspieranego przez ogólną tendencję do doskonalenia się.

Andrzej Wielowieyski pisze, że problem niedobrania właściwie nie istnieje, bo zharmonizowanie dwóch różnych osobowości musi zawsze napotykać na opory, a ich przezwyciężenie nie jest sprawą doboru, lecz dojrzałości. Większa jest pewność szczęścia w małżeństwie, gdy małżonkowie częściej kierują się świadomością niż odruchami i tendencjami infantylnymi, a także gdy potrafią się lepiej wczuć w sytuację innego człowieka. Tak więc szczęście w małżeństwie osiągają częściej osoby bardziej dojrzałe osobowościowo, posiadające większą aktywność wewnętrzną i bogatsze życie emocjonalne.

Uwarunkowania zewnętrzne powodzenia

Sytuacja społeczna, w której żyją małżonkowie, sprzyja lub nie sprzyja wartości i szczęściu ich związku. Znaczenie ma ustawodawstwo rodzinne, urządzenia socjalne, ogólnokrajowa sytuacja ekonomiczna i mieszkaniowa, a także opinia społeczna, kształtowana mocno przez środki masowego przekazu, które upowszechniają nowe modele życia rodzinnego. Czynniki te są dla całego społeczeństwa w zasadzie takie same, dlatego nie można w nich szukać zasadniczej przyczyny różnicy w stopniu powodzenia małżeństw. Spośród zewnętrznych czynników w stosunku do małżeństwa za szczególnie ważny uważany jest dobry start ekonomiczny. W niektórych jednak przypadkach nie brak odpowiednich warunków materialnych, ale przywiązanie do nich nadmiernej wagi może być przyczyną niepowodzenia małżeństwa.

Pewne minimum jest jednak warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym, dla prawidłowego funkcjonowania rodziny. Jeszcze ważniejsza jest sytuacja mieszkaniowa. Istnieje wyraźna zależność między posiadaniem dobrych warunków mieszkaniowych a satysfakcją z życia intymnego. Znaczenie negatywne mają też niekorzystne postawy rodzicielskie matek-teściowych. U tych matek stwierdza się postawę nadmiernej troskliwości, nadmiernego ochraniania i utrzymywania dzieci w zależności, a także postawę krytykującą i naginającą do własnych wymagań. Te niewłaściwe postawy, utrzymujące się w czasie dorosłości dzieci, powstały prawdopodobnie w okresie ich dzieciństwa. Wpływały więc także na tworzenie się pewnych cech osobowości dzieci, a potem w tym samym kierunku oddziaływały na dzieci już dorosłe, utrudniając im samodzielność.

Do osób, przez samo istnienie, wpływających na małżeństwo należą dzieci. Fakt braku dziecka obniża zadowolenie z małżeństwa a posiadanie dzieci, niezależnie od ich liczby, jest ważnym czynnikiem szczęścia małżeńskiego.

Uwarunkowania wewnętrzne szczęścia małżeńskiego

Małżeństwo można ująć jako swoisty związek dwojga ludzi współdziałających ze sobą, zatem prócz zewnętrznych warunków ułatwiających to współdziałanie ważna jest jego wewnętrzna możliwość. Ważny jest wiek zawierania związku małżeńskiego. Małżeństwa zawarte przez dziewczęta w wieku 16-18 lat są w 35% zdecydowanie nieudane i młody wiek jest jedną z przyczyn niepowodzenia. Jeśli chodzi o czas trwania związku, zadowolenie nie wykazuje jakiejś tendencji stałej, wzrastającej czy malejącej, ale waha się w zależności od etapu życia małżeńskiego.

Te fluktuacje w zadowoleniu w zależności od czasu trwania małżeństwa wskazują na znaczenie umiejętności zmieniania swoich oczekiwań od małżeństwa. Sam motyw zawarcia małżeństwa może mieć znaczenie. Najkorzystniejszym z punktu widzenia sukcesu małżeńskiego motywem jest miłość i chęć uregulowania życia seksualnego, mniej korzystnym: podziw dla partnera i odpowiedni wiek, najbardziej niepożądanym - chęć wyjścia z domu rodzinnego. Jednym z oczekiwań od małżeństwa jest zadowolenie seksualne. W rzeczywistości wady rozwojowe są rzadkie i zauważalne najpóźniej w wieku dojrzewania, a "każdy normalnie zbudowany mężczyzna może współżyć z każdą z każdą normalnie zbudowaną kobietą, jeżeli łączy ich miłość". Należałoby więc mówić nie tyle o "doborze czy niedoborze seksualnym", co o porozumieniu seksualnym lub jego braku. Brak wspólnoty psychicznej powoduje niezadowolenie ze współżycia seksualnego. Porozumienie się, czyli wzajemna komunikacja w małżeństwie, jest następnym waż- nym czynnikiem szczęścia małżeńskiego, bo zwiększa wzajemne poznanie się, umożliwia rozstrzyganie problemów małżeńskich i rozwój interakcji małżeńskiej. Dobrą komunikację ułatwia wzajemna sympatia partnerów. Im większa zgodność zainteresowań, wartości i przekonań tym wyższa wzajemna atrakcyjność partnerów. W sytuacji małżeńskiej szczególnie ważna jest zgodność postawy religijnej.

Do czynników wewnętrznych działających na korzyść lub niekorzyść zadowolenia z małżeństwa można zaliczyć układ sił między mężem a żoną, dotyczący przewagi w decydowaniu i w podziale obowiązków domowych. Modelem obecnie lansowanym jest partnerstwo. Kobiety częściej niż kiedyś podejmują pracę zawodową poza domem, to zaś często może mieć negatywny wpływ na szczęście rodzinne: zmęczenie i obojętność kobiety na sprawy męża, trudności połączenia w czasie obowiązków zawodowych i domowych. Właściwy model rodziny ma tu bardzo duże znaczenie dla szczęścia małżeństwa. Rozwój miłości, który był odpowiedni dla momentu zawarcia małżeństwa, nie jest wystarczający na całe życie. Miłość wymaga ciągłego wysiłku, nie jest stanem, lecz procesem.

Dobra wola i cierpliwość obu stron pozwoli złagodzić nawet poważne braki wychowania i charakteru. Wzajemne poznawanie się w atmosferze życzliwości pogłębia związek. Wzajemne świadczenie sobie usług w zwykłych codziennych sytuacjach prowadzi do najbardziej trwałego składnika więzi małżeńskiej, jaką jest przyjaźń, nadająca wierności małżeńskiej nowy wymiar. Szczególnie podkreślone są więc wewnętrzne czynniki szczęścia małżeństwa. Im większa jest ich świadomość roli małżeństwa i znajomość jego celów, im większy wysiłek w pracy dla dobra dzieci, im większy wzajemny wpływ celem doskonalenia się, tym małżeństwo ma większe szanse trwałości i szczęścia.

ks. Ryszard Andrukiewicz