Czy można być katolikiem, jeśli się nie chce należeć do Kościoła, jeśli kontakt z Bogiem przeżywa się w sferze indywidualnej, bez udziału instytucji kościelnych?

Pytanie Pana skojarzyło mi się z dwiema całkiem konkretnymi osobami. Mam znajomego, który doznał kiedyś krzywdy od jakiegoś księdza. Człowiek skądinąd nawet ponadprzeciętnie religijny, zaniechał odtąd chodzenia do kościoła i uczestnictwa w sakramentach. Wiem na pewno, że dużo się modli, często razem z rodziną. Sam uważa się za katolika.

Inna moja znajoma rzadko chodzi do kościoła. Twierdzi, że nie umie modlić się w tłumie. Zadowolenie daje jej modlitwa w ciszy, kiedy nie musi dostosowywać się do odprawiającego nabożeństwa i nikt jej nie przeszkadza w modlitwie. Toteż dość często wstępuje do kościoła na krótkie sam na sam z Bogiem.

Myślę, że cały szereg innych jeszcze sytuacji może się kryć za postawionym przez Pana pytaniem. Są ludzie, którzy ograniczają swój kontakt z Kościołem, gdyż uczestnictwo w niedzielnej Mszy i przyjmowanie sakramentów jest m.in. społeczną deklaracją wiary, a im z takich czy innych względów zależy, aby takiej deklaracji nie składać. Ktoś inny może twierdzić o sobie, że nie uznaje Kościoła, ceni jednak indywidualny kontakt z Bogiem -- ale tak naprawdę jego postawa jest tylko parawanem, którym zasłania swoją religijną ospałość czy nawet obojętność. Jednym słowem, z bardzo różnych powodów można być katolikiem stroniącym od Kościoła.

Nie będę ukrywał, że wiarę unikającą Kościoła uważam za wiarę niepełną -- dlaczego, o tym za chwilę. Staram się jednak życzliwie wczuć w powody, które odsuwają ludzi od Kościoła, i uważam, że to, co w nich słuszne, winni uznać wszyscy, zarówno sami zainteresowani, jak i my, bardziej związani z Kościołem. My -- żeby zbyt łatwo nie potępiać, zresztą może nawet my sami jesteśmy faryzeuszami, którzy nie wchodzą do Królestwa i innym wejść przeszkadzają. Natomiast oni żeby rezygnowali z tego tylko, co w ich racjach niesłuszne. Okaże się bowiem wówczas, że to, co słuszne, nie jest siłą odśrodkową, ale dośrodkową; jeśli naprawdę jest słuszne, to nie oddala od Kościoła, ale jest wezwaniem do pogłębienia.

Dlaczego postawę katolika, który próbuje obyć się bez Kościoła, uważam za niesłuszną? Po pierwsze, jest to postawa, która jednostronnie odcina kupony wypracowane przez Kościół. Gdyby nie Kościół, wiara nie doszłaby do takiego katolika, nie znałby on wielu wartości religijnych, którymi aktualnie żyje: to Kościół przechowuje wiarę, stara się ją pogłębiać i przekazywać następnym pokoleniom. Człowiek wierzący, umieszczający siebie poza Kościołem, korzysta z tego dorobku, sam jednak nie przyczynia się do jego podtrzymania i powiększenia.

Codzienne doświadczenie zdaje się dowodzić, że zarzut ten jest słuszny. Wiara przeżywana bez oparcia o Kościół najczęściej bywa tylko stopniem do zupełnej obojętności religijnej. Okazuje się to szczególnie wtedy, gdy powstaje problem przekazania wiary następnemu pokoleniu. Niepowodzenia w przekazywaniu wiary są tu o tyle zrozumiałe, że rodzice niepraktykujący ukazują swym dzieciom wiarę, w której ożywiający kontakt z wiarą Kościoła został osłabiony i rozluźniony.

Po wtóre, wiara przeżywana poza Kościołem jest pozbawiona czegoś więcej niż tylko wspólnoty wierzących. Brak jej także mocy łaski, jaka płynie z uczestnictwa w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii. Nie można zaś być pełnym chrześcijaninem, jeśli wierzy się w Chrystusa jedynie jako Nauczyciela. Chrystus jest także i przede wszystkim Synem Bożym i naszym Zbawcą.